Stara Łomnica - dzwony kościoła  p. w. św. Małgorzaty

Fot: Paweł Witan

Stara Łomnica - dzwony kościoła  p. w. św. Małgorzaty

Pierwsza wzmianka o parafii w Starej Łomnicy pochodzi z 1361 r., a tutejszy, gotycki, murowany kościół  parafialny  p. w.  św. Małgorzaty, wzniesiony został ok. połowy  XIV w. Pod koniec XV w. dobudowano do prezbiterium murowaną wieżę. W 1685 r., w trakcie kolejnej przebudowy m. in. nadbudowano górną, ośmioboczną kondygnację wieży, zwieńczoną dachem hełmowym z latarnią, w której to wieży  prawdopodobnie były dzwony.[1] Jakie? W tej chwili nie wiadomo.

Wielebny Christophorus Naetius, prawdopodobnie pełniący w 1560 r. funkcję dziekana kłodzkiego, w czasie wizytacji parafii i kościoła  w Starej Łomnicy, odnotował w księdze dekanalnej  trzy dzwony na wyposażeniu kościoła.[2] Nie podaje jednak, jak zwykle, żadnych szczegółów dotyczących ich charakterystyki.

N/z: fragment tekstu z księgi dekanalnej, Naetius, Keck... s. 46,47

Naetius wspomina też o dwóch dzwonach w „pewnej kaplicy”, specjalnie zbudowanej na cześć  św. Wolfganga, które podobno sprzedali miejscowi szlachcice, a pieniądze uzyskane ze sprzedaży roztrwonili.[3] Nie wiadomo jednak, czy Naetius pisząc otej historii ma na myśli  kapliczkę pasyjną przy kościele, czy też inną kaplicę w Starej Łomnicy. 

N/z: u góry - fragment tekstu z księgi dekanalnej, Naetius, Keck... s. 46,47, poniżej kapliczka pasyjna przy kosciele, fot: Zbigniew Waluś, w: https://polska-org.pl/3665103,foto.html?idEntity=3665094

 W Starej Łomnicy, przy drodze do Bystrzycy  Kłodzkiej  znajduje się jeszcze jedna kaplica – św. Rocha, ale pewnie nie o nią chodzi, bo według różnych opracowań pochodzi albo z 1680 r. i związana jest z epidemią dżumy, albo też  upamiętnia  zarazę z 1713 r.

N/z. po lewej: św. Wolfgang  w: https://pl.wikipedia.org/wiki/Wolfgang_z_Ratyzbony,   po prawej: kaplica św. Rocha - Zbigniew Waluś w: https://polska-org.pl/3665103,foto.html?idEntity=3665094

Co ciekawe, dziekan kłodzki Hieronim Keck, po kolejnej wizytacji w 1631 r., nie wspomina w księdze dekanalnej w ogóle o dzwonach w Starej Łomnicy.  Sądząc jednak po jednym z zapisów, który odnosi się do miedzianego kociołka w baptysterium (chrzcielnicy), których wcześniej jakoby „było kilka, ale zostały zabrane podczas buntu”[4] ( Keck ma pewnie na myśli niepokoje społeczne na tle religijnym, które wówczas przetaczały się nie tylko przez Ziemię Kłodzką – przyp. aut.), przyjąć można, że taki sam los spotkał dzwony.

N/z: fragment tekstu z księgi dekanalnej, Naetius, Keck... s. 177

Przez kolejne wieki w dostępnych mi źródłach  istnie je swoista „czarna dziura”. Nie  wiadomo , czy na wieży były dzwony, a jeżeli tak, to jakie. Nie wiadomo, czy aktualnie  dzwonnica to „puste gniazdo”, czy może jest na niej dzwon, z jakichś powodów nie używany?

Fot. :  J. Budziński z Kłodzka° w: https://polska-org.pl/4721792,foto.html?idEntity=523535

Dziś, zamiast dzwonów na wieży, w Starej Łomnicy rozbrzmiewają trzy dzwony; „Maria, Małgorzata i Jan Paweł II” zawieszone w 1982 r.

N/z: dzwony na prowizorycznej dzwonnicy w Starej Łomnicy. Fot: Agnieszka Wideł

Pierwotnie dzwony zostały zawieszone na drewnianej konstrukcji, by potem, prawdopodobnie w lipcu 1997 r. znaleźć swoje miejsce docelowe (? ) w konstrukcji stalowej. Stało się to za proboszcza ówczesnego – ks.  Bonawentury Golucha. Wtedy też poświęcił dzwony kardynał Henryk Gulbinowicz.[5]

N/z: uroczystość poświęcenia dzwonów w 1982 r. Fot: 700 lat Starej Łomnicy 1316 – 2026, Towarzystwo Starej i Nowej Łomnicy...

Dzisiejsza konstrukcja tymczasowej (? ) dzwonnicy o bok kościoła  wygląda tak, jak na zdjęciu po prawej. Sześć stalowych kątowników wspartych na betonowych podstawach, wzmocnionych poprzecznicami, stanowi konstrukcję dzwonnicy. Metalowe zadaszenie a pod nim skrywają się stalowe jarzma, na których zawieszono dzwony.

 Przyjmując, że front dzwonów, to widok płaszcza z plakietą, to najwyżej, po lewej stronie dzwonnicy znajdujemy najmniejszy dzwon poświęcony patronce kościoła, czyli św. Małgorzacie.

 Dzwon „Małgorzata” przymocowany jest do stalowego jarzma przy pomocy czterech cybantów wykonanych ze stalowych prętów, zakończonych śrubunkami. Posiada sześcioramienną koronę z kluczem. Ramiona bez zdobień.

 Czapa dzwonu (hełm ) oddzielona od górnej części płaszcza (szyi ) półwałkiem, pod którym znajdujemy dookólny ornament w kształcie eliptycznie zakrzywionych ku górze rogów, naprzemiennie z odwróconym symbolem lilii.

 W centralnej części płaszcza znajdujemy plakietę z podobizną św. Małgorzaty, u której podnóża umieszczono inskrypcję: „MAŁGORZATA  M”.   Pod inskrypcją, na styku płaszcza z wieńcem dwa półwałki i jeszcze jeden niżej.                                                                                                                             

 Po przeciwległej stronie płaszcza ludwisarz umieścił inskrypcję w dwóch wersach: „PATRONKO PARAFII MÓDL SIĘ ZA NAMI” /  „ STARA ŁOMNICA AD. 1982

Wargi dzwonu, o dziwo, noszą wyraźne ślady zużycia mechanicznego, prawdopodobnie od uderzeń stalowego bijaka (serca). Czyżby spiż użyty do odlewu był zbyt miękki? To w końcu dzwon stosunkowo młody, w porównaniu z opisywanym przeze mnie dzwonami o wielowiekowym rodowodzie.

Również po lewej stronie, poniżej dzwonu Małgorzaty dokładnie w osi pionowej do tego dzwonu,  znajdujemy średni dzwon poświęcony Janowi Pawłowi II. Jest on również zawieszony jest przy pomocy czterech stalowych cybantów na stalowym jarzmie. Jego korona posiada sześć ramion z kluczem.

Dzwon posiada identyczny ornament u góry płaszcza, jak dzwon „Małgorzata”. W centralnej części płaszcza znajdujemy plakietę z podobizną Ojca Świętego Jana Pawła II a pod nią inskrypcję: 16 X – 13 IV 1981. Nie wiadomo, dlaczego podając dzień rozpoczęcia pontyfikatu, pominięto rok jego rozpoczęcia, czyli 1978. Druga data to oczywiście data zamachu na Papieża. W drugim wierszu  natomiast cytat; „ MODLĘ SIĘ, WOŁAM, PŁACZĘ”

  Po przeciwnej stronie płaszcza znajdujemy inskrypcję: „STARA ŁOMNICA A. D. 1982”

Na zdjęciu poniżej dzwon Jana Pawła II widziany od dołu, nad nim dzwon „Małgorzata”. Dobrze widoczny bijak (serce) i jego mocowanie do dzwonu. Tu również widoczne nieznaczne ubytki na ustach  (kryzie) dzwonu, a także ślad w miejscu, w które uderza bijak.

I jeszcze zbliżenie na konstrukcję samego bijaka we wnętrzu dzwonu. Powinno on być wykonane z kutego żelaza a jego masa powinna mieścić się w granicach od 3-4% wagi całego dzwonu. „Starsza literatura nie jest zgodna co do tego faktu i odnosząc się przede wszystkim do wytycznych V. Biringuccio w zakresie wagi serca wskazuje się, że wartości te są zróżnicowane. H. Otte na podstawie literatury francuskiej podaje, że optymalna wartość wagi serca dla dzwonu o wadze 1000 funtów (około 490 kg) powinna wynosić 5%, dla dzwonu o wadze 2000 funtów powinna wynosić 4,5%, a przy wadze zwiększającej się o kolejne 1000 funtów waga serca winna być zwiększana o kolejne 0,5%.”[6]

Po prawej stronie od dwóch omówionych wcześniej dzwonów wisi największy – „Maria”. Jego sposób umocowania jest identyczny  z mocowaniem „Małgorzaty i Jana Pawła II. Wieńczy go taka sama, sześcioramienna korona z kluczem, która przez cztery cybanty umocowana jest do stalowego jarzma.

 Szyję dzwonu zdobi ten sam ornament, co pozostałe dzwony. Na zbliżeniu doskonale widoczne cybanty i korona z kluczem.

 Na środku płaszcza ludwisarz umieścił plakietę z podobizną Maryję z Dzieciątkiem w wyobrażeniu postaci z Obrazu Jasnogórskiego.

 Pod plakietą z podobizną Maryi z Dzieciątkiem odnajdujemy inskrypcję w dwóch wersach:

    „MARYJA” /  „W SZEŚĆDZIESIĘCIOLECIE SPROWADZENIA OBRAZU JASNOGÓRSKIEGO”

 Po przeciwległej stronie płaszcza umieszczona została inskrypcja, w pięciu wersach, o brzmieniu:   „NIGDYM  CIĘ  LUDU  NIE  PORZUCIŁA, /  NIGDYM  CI  SWEGO  NIE ODJĘŁA LICA,  / JAM  TWOJA  MOC  I  TWOJA  SIŁA, /  - BOGURODZICA /  STARA  ŁOMNICA  A.D.  1982”

  I jeszcze widok dzwonu o dołu, który wskazuje na podobne zużycie kryzy w wyniku uderzeń bijaka.

 I jeszcze raz widok wszystkich trzech dzwonów, niejako od strony rewersu płaszczy z widocznymi inskrypcjami. Ciekawe, czy dzwony kiedyś  „zawędrują” na wieżę kościoła. To nie jedyne pytanie, jakie należy postawić. Nadal nie wiemy, co znajduje się na dzwonnicy i w jakim jest stanie. Warto by załatać też ponad czterystuletnią „czarną dziurę” między 1560 a  1982 rokiem w historii dzwonów z tutejszego kościoła i na pomoc w tym zakresie  bardzo liczę.

Już teraz mogę jednak z dużym prawdopodobieństwem założyć, że na dzwonnicy znajduje się co najmniej jeden stary, nie używany dzwon, który być może uległ uszkodzeniu mechanicznemu. Taki stan sugeruje jedno z dostępnych zdjęć wykonanych z drona.