Krosnowice  - dzwony kościoła p. w. św. Jakuba Apostoła

Fot. Jurek Jurek 10-05-2019

Krosnowice  - dzwony kościoła p. w. św. Jakuba Apostoła

Udokumentowana historia dzwonów w kościele  p. w. św. Apostoła Jakuba w Krosnowicach sięga 1593 r., w postaci zachowanego do dziś dzwonu, niestety, nie znajdującego się już w miejscowym kościele. Pierwszy zapis pochodzi z 1631 r. Heronimus Keck w swojej księdze dekanalnej wśród majątku kościoła wymienia również dwa dzwony, w tym jeden rozbity.[1]

N/z: fragment mapy Krosnowic  z lat 1746 – 1753, autorstwa Ch. von Vrede z zaznaczonym kościołem p. w. św. Jakuba Apostoła, w:  Staatsbibliothek zu  Preussischer Kulturbesitz, Kartenabteilung gr. 2, http://staatsbibliothek-berlin.de

Kogler z kolei podaje, że w 1698 r. na wieży kościoła wisiały 4 dzwony. Jeden zwany wielkim, ufundowany przez ród von Pannwitz,  dwa małe, pierwotnie odlane w Lądku Zdroju, które pękły w 1773 r. i najmniejszy, zwany pogrzebowym, podarowany kościołowi parafialnemu w 1775 r. przez  Carla Venzla von Prittwitz – ówczesnego właściciela pałacu w Krosnowicach. Dzwon ten pierwotnie wisiał w małej wieżyczce  pałacu  barona Carla Maximiliana von Mitrovskiego w Krosnowicach. W 1774 r. kłodzki ludwisarz Carl Winter odlał dwa nowe dzwony, które zawisły na wieży w miejsce dwóch wspomnianych dzwonów pękniętych w 1773 r.[2]

N/z.: fragment Kroniki Hieronima Kecka dotyczący Krosnowic, w: https://www.schlesierland.de/grafschaft-glatz/schreckendorf/archiv/1600-1699/1642-kirchenrechnungsbuch-einleitung.html

Na kolejną informację o krosnowickich dzwonach trafiamy w lokalnym czasopiśmie. Jak donosił wówczas  miejscowy korespondent, w ramach wojennych rekwizycji, w poniedziałek, 25 czerwca 1917 r., „został zdjęty środkowy z naszych kościelnych dzwonów po godzinie pożegnalnego dzwonienia i przeszedł do wojennej służby.”  Niestety, poza tą ogólną informacją, brak szczegółów pozwalających na precyzyjną identyfikację dzwonu. Można tylko domniemać, że chodzi o jeden z dzwonów, o których pisze Kogler, a odlanych w 1774 r. przez  kłodzkiego ludwisarza – Carla Wintera.[3]

W następnym roku podobny los spotkał , prawdopodobnie najmniejszy, zwany też pogrzebowym, dzwon podarowany w 1775 r., według Koglera przez Carla Venzla von Prittwitza. Jak podaje ówczesny korespondent „Gebirgsbote”, w poniedziałek, 08.07.1918 r. „po dostarczeniu w ubiegłym roku środkowego dzwonu naszego kościoła, mały dzwon musi teraz, jak to zostało ogłoszone dzisiaj na radzie kościelnej, niestety również zostać zabrany i poświęcony na cele wojenne.”[4]

Dzwon z 1593 roku, jak podaje Marceli Tureczek w swojej pracy „Leihglocken”, został zarekwirowany według Kreishandwerkerschaft w Krosnowicach i według Leihglocken nosił sygnaturę 9/4/186C, co oznaczało, że według autorów klasyfikacji nie posiadał walorów naukowych, artystycznych i historycznych (sic!). Ważył 630 kg, jego średnica dolna wynosiła 103 cm.[5]

N/z: dzwon z 1593 r. w: Marceli Tureczek, „Leihglocken…” s. 425

Dzwon ten bez korony mierzy 100 cm wys. Sześcioramienna korona o wys. 20 cm, z kluczem,  posiada ornament okuciowy oraz postacie półkobiece na kabłąkach. Czapa przyozdobiona fryzem z liści akantu. W górnej części płaszcza widoczny fryz groteskowy i inskrypcja z bliżej nieokreślonym przerywnikiem: „P * F RVF MICH  AN  IN ZEIDT  DER  NOT  SPRICHT  DER  HER  SO  WIL  ICH  DICH  ERETEN  VND  DU  SOLT MICH  PREISEN”, czyli: „wtedy wzywaj Mnie w dniu utrapienia: Ja cię uwolnię, a ty Mnie uwielbisz” (STARY TESTAMENT, Księga Psalmów, PSALM 50(49) w. 15. Fryz i inskrypcja zamknięte potrójnymi półwałkami i rozdzielone zdwojonymi półwałkami. Poniżej perełkowanie i fryz z liści akantu.[6]

N/z: korona dzwonu z 1593 r. – opracowanie własne autora na podstawie fot. w: Marceli Tureczek, „Leihglocken…” s. 425

Na płaszczu umieszczono motyw heraldyczny komponowany w towarzyszącą mu, w znacznym stopniu nieczytelną inskrypcję. Odczytany fragment „Im 1593 ior ist aufbefehl [….]. Motyw heraldyczny przedstawia herb rodu von Pannwitz (Pannewitz, cz. Panewicz), co wskazuje, że być może fundatorem dzwonu w 1593 r. był któryś z potomków  Ludwiga von Pannwitza (zm. 1554) – fundatora kościoła a później Bazyliki Nawiedzenia NMP w Wambierzycach[7]

N/z: porównanie herbu z płaszcza dzwonu z herbem rodu von Pannwitz – opracowanie własne autora na podstawie: fot. w: Marceli Tureczek, „Leihglocken…” s. 425 i https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Pannwitz.jpg

W dolnej części płaszcza widoczne cztery półwałki, wieniec ozdobiony fryzem roślinnym zamkniętym zdwojonymi półwałkami. Widoczne duże uszczerbki ust.[8]

N/z: dolna część płaszcza i wieniec dzwonu z 1593 r. – opracowanie własne autora na podstawie: fot. w: Marceli Tureczek, „Leihglocken…” s. 425

Dzwon z Krosnowic w ramach rekwizycji w czasie II wojny światowej  (mniejszy na zdjęciu) został wywieziony do Hamburga w 1942 r. razem  z jeszcze starszym , bo z 1524 r., z Żelazna (większy). Obydwa dzwony uniknęły jednak przetopienia i dotrwały do końca lat pięćdziesiątych na składowisku w Hamburgu. Zdjęcie powyżej wykonano najprawdopodobniej przy kościele p.w. św. Marcina w Żelaźnie i przedstawia dzwony przygotowane do transportu.[9]

N/z: dzwon z 1593 r. z Krosnowic i dzwon z 1524 r. z Żelazna. Fot: https://www.butjadinger-bahn.de/Home/Eisersdorf/Schlesien

W 1959 r. oba wspomniane dzwony, z inicjatywy społeczności Nordenham, w części  - byłych, niemieckich mieszkańców Krosnowic i Żelazna, przy udziale tamtejszego ówczesnego proboszcza Huslage, trafiły do miejscowego kościoła  p. w. St. Willehad. Do dzisiaj cieszą ucho nie tylko najstarszych mieszkańców, którym, jak sami mówią, przypominają starą Ojczyznę, jednocześnie dając namiastkę tej Ojczyzny w Nordenham.[10]

N/z.: uroczystość poświęcenia dzwonów z Krosnowic ( po prawej) i Żelazna w Nordenham w 1959 r. Fot: https://www.butjadinger-bahn.de/Home/Eisersdorf/Schlesien

Potwierdza to M. Tureczek, a także sama parafia, zamieszczając film na youtube: https://www.youtube.com/watch?v=pVvA4DLI5Ow

Dzwon znajduje się kościele St. Willehad, przy ul. Willehad – Strasse 37, w Nordenham, w diecezji Münster.

N/z.: kościół St. Wiillehad w Nordenham, w: http://wikimapia.org/22886220/de/St-Willehad-Kirche

N/z.: stan aktualny dzwonu z Krosnowic na dzwonnicy w Nordenham w diecezji Münster skan z: https://www.youtube.com/watch?v=pVvA4DLI5Ow&fbclid=IwAR12adIYxg0ugMtwGnI6sIi9Ao9XqaokXg2ZrBYWH3CMsPBuToemGrwiGHs

Inne wymienione przeze mnie dzwony z Krosnowic sprzed I Wojny Światowej nie miały tyle szczęścia. Zniknęły w mrokach dziejów, uległy rekwizycji w czasie I Wojny Światowej. Ówczesnemu proboszczowi Hobe udało się uratować wyżej opisany, aktualnie znajdujący się w Nordenham. Podobnie rzecz miała się z kolejnymi dzwonami. Po zakończeniu wojny, po otrząśnięciu się krainy z kryzysu, miejscowa społeczność podjęła starania, by na dzwonnicy zawisły nowe dzwony. W 1924 r. miejscowy organista Wenzel z chórem św. Cecylii zorganizował koncert charytatywny, który przyniósł 300 marek na rzecz zakupu nowych dzwonów. W wyniku dalszych zbiórek udało się zgromadzić kapitał w wys. 230o  marek i wówczas ogłoszono konkurs na wykonanie 4 –tonowych dzwonów, który wygrał Oktawian Winter z Brunowa.[11]

5 kwietnia 1926 r. uroczyście poświęcono dzwony, a 16 – 17 kwietnia zawisły one na dzwonnicy. Według relacji  ówczesnego proboszcza  Krosnowic, Maximiliana Wache   „dzwony przewieziono w uroczystej procesji na udekorowanych kwiatami wozach z podwórza plebanii do figury Matki Boskiej przy szkole. Stamtąd ulicą Szkolną na cmentarz kościelny, gdzie przygotowano osobne podium i gdzie odbyło się liturgiczne poświęcenie.” Jak podaje dalej Wache, niestety „…nie zasługują na pochwałę, bo ich dźwięk jest nędzny, co mnie gniewa, gdyż ludzie złożyli  na nie tyle ofiar.”[12]

W 1984 r., staraniem parafian pod kierownictwem ówczesnego proboszcza - ks. Jana Krzysińskiego na wieży kościoła zawisły trzy nowe dzwony : „, Maria , Jan Chrzciciel i Jan Paweł II”, odlane w pracowni ludwisarskiej Felczyńskich i poświęcone  przez ks. Bpa Adama Dyczkowskiego. Na chwilę obecną udało się ustalić , że dzwony odlała  ludwisarnia synów Jana Felczyńskiego -Tadeusza i Wacława Felczyńskich, a prowadzona obecnie przez jego prawnuka. - Zbigniewa Felczyńskiego w Taciszowie koło Gliwic.[13]

N/z.: Dzwon „Jan Paweł II”.  Fot: Jonasz Bulaczek – zbiory prywatne

N/z.: Dzwon „Maria” w dniu uroczystego poświęcenia w parafii p.w. św. Jakuba Apostoła w Krosnowicach w 1984 r. Fot: Franciszek Piszczek – zbiory prywatne.

N/z.: Dzwon „Jan Chrzciciel” w dniu uroczystego poświęcenia w parafii p.w. św. Jakuba Apostoła w Krosnowicach w 1984 r. Fot: Franciszek Piszczek – zbiory prywatne

N/z.: Dzwony „Maria”  i „Jan Chrzciciel” w dniu uroczystego poświęcenia w parafii p.w. św. Jakuba Apostoła w Krosnowicach w 1984 r. Fot: Franciszek Piszczek – zbiory prywatne

N/z.: ks. Prałat Jan Krzysiński – 1991 r.– realizator idei odlania nowych dzwonów, człowiek wykształcony muzycznie, dysponujący świetnym słuchem, min. w seminarium sprawujący funkcję kapelmistrza orkiestry, dla którego ucha „nędzne”, jak relacjonuje Franciszek Piszczek,  brzmienie starego dzwonu było nie do zniesienia. Fot: Franciszek Piszczek – zbiory prywatne

Dzwon „Maria” to największy z dzwonów w Krosnowicach. Zawieszony na metalowym jarzmie przy pomocy czterech śrubunków, posiada czteroramienną koronę bez zdobień.  Hełm od płaszcza oddzielony zdwojonym półwałkiem, a płaszcz od wieńca dwoma półwałkami. Wieniec w środkowej części przedzielony zdwojonym półwałkiem.

N/z: dzwon „Maria”.  Fot: Jonasz Bulaczek – zbiory prywatne

    W górnej części płaszcza dominujący ornament roślinny, poniżej którego gładka opaska. Centralne miejsce na płaszczu zajmuje wizerunek Marii św. A pod nim inskrypcja w dwóch liniach: „MARIA” / „KRÓLOWO ŚWIATA MÓDL SIĘ ZA NAMI”

N/z. : fragment płaszcza dzwonu z wizerunkiem Marii Świętej. Fot: Jonasz Bulaczek – zbiory prywatne

Po przeciwnej stronie płaszcza, w środkowej jego części umieszczono w trzech wierszach inskrypcję: „PARAFIA RZYM. –KAT. PW. ŚW. JAKUBA / KROSNOWICE  R. P. 1984 / LUDWISARNIA TADEUSZA I WACŁAWA  FELCZYŃSKICH  TACISZÓW”

N/z: „rewers” dzwonu „Maria”. Fot: Jonasz Bulaczek – zbiory prywatne

Średni dzwon to dzwon „św. Jan Chrzciciel” Zawieszony w ten sam sposób, co dzwon „Maria”, również posiada czteroramienną koronę. Hełm oddzielony od płaszcza półwałkiem, poniżej ornament roślinny identyczny , jak na największym dzwonie. Płaszcz od wieńca oddzielony dwoma półwałkami. Dodatkowo wieniec w środkowej części przedzielony zgrubionym półwałkiem. Inskrypcja pod plakietą z wizerunkiem św. Jana Chrzciciela brzmi: „ Św. Jan Chrzciciel /Nawróćcie się i nie grzeszcie” Poniżej – dwa półwałki oddzielające płaszcz od wieńca, trzeci półwałek w połowie wieńca.

N/z: płaszcz dzwonu „Św. Jan Chrzciciel”.  Fot: Jonasz Bulaczek – zbiory prywatne

Po przeciwnej stronie płaszcza, w środkowej jego części umieszczono w dwóch wierszach inskrypcję:  „PARAFIA RZYM. –KAT. PW. ŚW. JAKUBA /  KROSNOWICE  R. P. 1984”

N/z: „rewers” dzwonu „Św. Jan Chrzciciel”.  Fot: Jonasz Bulaczek – zbiory prywatne

Trzeci, najmniejszy z dzwonów to dzwon „Jan Paweł II”. Podobnie jak dwa poprzednie z czteroramienną koroną posadowioną na hełmie odciętym od płaszcza wyraźnie zgrubionym półwałkiem, poniżej którego, na płaszczu ornament roślinny identyczny , jak na pozostałych dzwonach.

N/z: dzwon „Jan Paweł II”.  Fot: Jonasz Bulaczek – zbiory prywatne

W środkowej części płaszcza umieszczono plakietę z  popiersiem św. Jana Pawła II oraz  inskrypcję w dwóch liniach: „JAN PAWEŁ II” /„BÓG Z NAMI.”

Po przeciwnej stronie płaszcza, w środkowej jego części umieszczono w trzech wierszach inskrypcję: „PARAFIA RZYM. –KAT. PW. ŚW. JAKUBA / KROSNOWICE  R. P. 1984”

N/z: „rewers” dzwonu „Jan Paweł II”.  Fot: Jonasz Bulaczek – zbiory prywatne

Większość dzwonów w opisywanych kościołach poruszanych jest za pomocą lin i dźwigni uruchamiających kołyskę. Ciekawostką jest fakt, że zupełnie inne rozwiązanie zastosowano w kościele p.w. św. Jakuba Apostoła. Dzwony poruszane były za pomocą korby  uruchamiającej skomplikowany mechanizm, przypominający werk zegara wieżowego, złożony z wielu kół zębatych przenoszących napęd w określonej kolejności.

N/z: mechanizm napędu dzwonów. Fot: Jonasz Bulaczek – zbiory prywatne

 W uzupełnieniu dodam, ,że w wykazie odlanych przez odlewnię w Apoldzie dzwonów od zakończenia I Wojny Światowej do 1927 r. figuruje jeden dzwon dla Krosnowic o wadze 220 kg, o tonie: es, g, b. Niestety w źródle nie znalazłem żadnych dodatkowych informacji o tym dzwonie. Informacja ta trochę kłóci się z przekazem, który jako wykonawcę nowych dzwonów  po roku 1924 wskazuje Oktawiana  Wintera z Brunowa. Myślę więc, że sprawa 220 kg dzwonu  z Apoldy wymaga dalszych badań.[14]