Szalejów Górny - dzwony kościoła p. w. św. Jerzego

 Fot.: Jacek Halicki,  aerosky.pl

Szalejów Górny - dzwony kościoła p. w. św. Jerzego

Wielebny Christoph  Naetius podczas swoich wędrówek w 1560 -1561 r. po parafiach Ziemi Kłodzkiej skrzętnie notował w księdze dekanalnej majątek nieruchomy i ruchomy tychże. Tak też zrobił i w przypadku parafii Szalejów ( wówczas : Suedlirsdorf), zapisując w majątku ruchomym m. in. trzy dzwony. Oczywiście, jak we wszystkich innych zapisach w księdze, nie podaje żadnych informacji dodatkowych o dzwonach, poza ich wyliczeniem.[1]

N/z: Fragment tekstu z Księgi Dekanalnej Naetiusa i Kecka, s. 52-53

Podobnie ówczesny dziekan kłodzki, wielebny Hieronim Keck, który wizytował parafię w 1631 r. ograniczył swój zapis w księdze dekanalnej do podania liczby dzwonów, a było ich dalej 3, dodatkowo wyszczególnił też w majątku ruchomym kościoła jeden dzwonek przy ołtarzu (dzwonek mszalny).[2]

N/z: Fragment tekstu z Księgi Dekanalnej Naetiusa i Kecka, s. 179

Dane zapisane przez Naetiusa i Kecka należy uzupełnić o pochodzącą z innego źródła informację, według której „stary kościół miał w centrum drewnianą, zniekształconą dzwonnicę, która była obciążona trzema dzwonami i która została uderzona przez piorun w 1610 roku i groziła zawaleniem. W związku z tym została ona starannie i ostrożnie rozebrana z wielkim ryzykiem w 1665 r. przez proboszcza. Mollerusa, a miejsce na nową wieżę zostało wyznaczone w umiarkowanej odległości od kościoła (… )” Nowa dzwonnica została zbudowana w 1675 r., ponownie rozbudowana w latach 1682 / 1683, za pieniądze zmarłego proboszcza, który odłożył na nią 300 talarów.[3]

Z kolei niemiecki konserwator zabytków Hans Lutsch w 1898 r. wymienia i charakteryzuje trzy dzwony znajdujące się w  Szalejowie Górnym. Pierwszy z nich, średni,o średnicy 70 cm, nosi na płaszczu inskrypcję zapisaną wielkimi literami, zapisaną według Lutscha: „DER GLORIE VENI CUM PACE, ANNO DOMINI MCCCLIII (1353  – cyfra „1” jest niewidoczna) TEMPORE DIE.. MAT.”. Myślę  jednak, że w zapis łacińskiej, przecież, sentencji wkradł się błąd i powinna ona brzmieć: „ DEI GLORIE VENI CUM PACE, ANNO DOMINI MCCCLIII … TEMPORE DIE.. MAT.”, czyli, w tłumaczeniu: „KU CHWALE BOŻEJ, PRZYJDŹCIE Z POKOJEM, W ROKU PAŃSKIM 1353 ZA CZASU MAT(HIASA?)[4]

Drugi, najmniejszy z dzwonów, o średnicy 49 cm, nosi na płaszczu częściowo łacińskiej, częściowo niemiecką inskrypcję o treści: „O REX GLORIE VENI CUM PACE, HILF GO MARIA BEROT AUS NOT”., czyli: O KRÓLU CHWAŁY, PRZYJDŹ Z POKOJEM, POMÓŻ MARII RATOWAĆ (NAS) W POTRZEBIE”. Tu znowu pojawia się pytanie, czy Lutsch prawidłowo odczytał przedostatnie słowo w niemieckiej część inskrypcji. Być może zamiast „aus” jest w inskrypcji jest „uns’, co nadaje sens inskrypcji.[5]

I w końcu trzeci, największy  z dzwonów, o średnicy 91 cm z inskrypcją w języku czeskim, zapisaną według Lutscha: „DOBOZIEHO DOMU WZDAITE CZEST ACHNIALN TOMU GENZ WSSEMOH HI HIAS MOLAGICI PODTE DOBRZI CHRZIESSMCI SENI.”[6]

Napis ten został zinterpretowany przez profesora Nehringa z Wrocławia, któremu został on przekazany dzięki uprzejmości Królewskiego Archiwum Państwowego: „do bozieho domu – wznite (rzaite) czest a chu (l)alu (- chvalu) tomu – genz wssem (s) chlie (?) hlas (?) wolagiei (mologiei) – podte dobrzi a hrziessnici (ohrziessmici) = czyli: „ZUM GOTTESHAUS LÄUTET EHR UND PREIS DOM, DER ALLEN SENDSET DIE STIMME RUFEND: KOMMET IHR GUTEN UND IHR SÜNDER.” , co w przekładzie brzmi: „DO DOMU BOŻEGO BRZMI CHWAŁA I CZEŚĆ DOM, KTÓRY WSZYSTKIM WYSYŁA GŁOS WZYWAJĄCY: PRZYJDŹCIE, DOBRZY I GRZESZNICY”. Według Nehringa słowo seni nie ma wyjaśnienia.[7]

 Inny z niemieckich znawców kampanologii - Paul Bretschneider podważa jednak wiek dzwonu ponieważ kościół w Oberschwedeldorfie, niegdyś filia Niederschwedeldorfu, stał, się według jego wiedzy, samodzielnym kościołem parafialnym dopiero w 1366 roku. Uważa, że albo nie należy do tego kościoła, bo według źródeł historycznych z Kłodzka w XIV i XV wieku nie ma śladu księdza Mat. (Maternis, Matthäus, Matthias?) w Ober- lub Niederschwefeldorf, albo też dzwon był pierwotnie przeznaczony dla innego kościoła. Jak twierdzi Bretschneider, możliwe jest też, że duży dzwon nie pochodzi z 1353 roku. Ostateczną ocenę wieku dzwonu można wydać dopiero po przeprowadzeniu wizji lokalne. Jak ciekawostkę przytaczam tu informację od Bretschneidera, że w 1396 r. w Suchau, powiat Gross Strehlitz ( Sucha w pow. Strzelce Opolskie – przyp. aut.), zawisł dzwon, który zawiera tę samą inskrypcję, co duży dzwon z Szalejowa[8]

Prawdopodobnie jednym z dzwonów( najmniejszym według Lutscha – przyp. aut.) ujętych przez Naetiusa i Kecka , a także opisanych przez Lutscha, jest dzwon ujęty przez M. Tureczka w „Leihglocken”, jako poddany rekwizycji w czasie którejś z wojen światowych. To nieduży  dzwon spiżowy, pochodzący z XV w. , o wadze 63 kg, wysokości bez korony – 53,5 cm i średnicy dolnej – 48,5 cm.[9]

N/z: Piętnastowieczny dzwon z Szalejowa Górnego na cmentarzysku dzwonów w Hamburgu. Fot: Marceli Tureczek, Leihglocken... s. 425

Dzwon posiada sześcioramienną koronę o wysokości 14 cm,  z mocno okaleczonym,  bo, według stanu na zdjęciu z czasu przechowywania na cmentarzysku dzwonów w Hamburgu,  pozbawionym trzech z sześciu kabłąków, kluczem.

N/z: korona dzwonu z Szalejowa Górnego - opracowanie własne autora na podstawie: fot: Marceli Tureczek, Leihglocken... s. 425

W górnej części płaszcza znajdujemy inskrypcję zamkniętą w dwa półwałki, z początnikiem  i przerywnikami w formie krzyży kotwicowych. Częściowo łacińska, częściowo niemiecka Inskrypcja brzmi:  „- O – REX – GLORIE – VENI – CUM – PACE – AVE – GOT – MARIA – BEROT – AUS – NOT”, co tłumaczyć można: „O - KRÓLU CHWAŁY PRZYJDŻ Z POKOJEM, BOŻE,  MARYJO  CHROŃ (MNIE - NAS)  OD  PRZECIWNOŚCI LOSU.”[10]

N/z: inskrypcja na szyi dzwonu z Szalejowa Górnego - opracowanie własne autora na podstawie: fot: Marceli Tureczek, Leihglocken... s. 425

Na środku płaszcza widoczna, dodana zapewne później, w bliżej nieokreślonym czasie, nieudolnie inskrypcja, najpewniej z intencją poświęcenia dzwonu konkretnej patronce, o treści „BARBARA”

N/z: inskrypcja niewiadomego pochodzenia na płaszczu dzwonu z Szalejowa Górnego - opracowanie własne autora na podstawie: fot: Marceli Tureczek, Leihglocken... s. 425

 W dolnej części płaszcza, na styku z wieńcem ludwisarz dodał jeden półwałek. Na powiększeniu widoczny znaczny stopień zużycia ust.

N/z: wieniec dzwonu z Szalejowa Górnego - opracowanie własne autora na podstawie: fot: Marceli Tureczek, Leihglocken... s. 425

 Według M. Tureczka dzwon przetrwał wojnę na cmentarzysku w Hamburgu, by w bliżej nieokreślonym czasie trafić do kościoła p. w. św. Józefa przy ul Amselweg 17, w miejscowości Hitler (!) w Westwalii, w diecezji Osnabrück. Brak jakichkolwiek informacji uzupełniających, a próba kontaktu z tamtejszą parafią nie przyniosła pozytywnego skutku.[11]

N/z: kościół p. w. św. Józefa w miejscowości Hitler w diecezji Osnabrück. Fot: Jochen  Teufel w: https://de.m.wikipedia.org/wiki/Datei:Katholische_Kirche_St_Josef_Hilter_(2009).jpg

Drugi, większy,  z zarekwirowanych dzwonów datowany jest również na XV w., czyli pewnie o nim pisali i Naetius i Keck, a także Hans Lutsch. To, według Lutscha największy dzwon w Szalejowie Górnym (lutsch podaje średnicę równą 91 cm – przyp. aut.). To dzwon spiżowy o wadze 424 kg,  średnicy dolnej 90 cm i wysokości równej 100 cm.

N/z: Piętnastowieczny duży dzwon z Szalejowa Górnego na cmentarzysku dzwonów w Hamburgu. Fot: Marceli Tureczek, Leihglocken... s. 425

Wyposażony jest w sześcioramienna koronę o wysokości 23 cm, z kluczem. Kabłąki klucza ludwisarz ozdobił ornamentami sznurowymi.

N/z: korona dużego dzwonu z Szalejowa Górnego - opracowanie własne autora na podstawie: fot: Marceli Tureczek, Leihglocken... s. 425

Płaszcz od hełmu oddzielony jest  zdwojonym półwałkiem. Pod nim znajduje się inskrypcja, zamknięta od dołu kolejnym zdwojonym półwałkiem. W inskrypcji zastosowano początnik i przerywniki w formie rozetek. Inskrypcja, zapisana prawdopodobnie w j. czeskim, brzmi:  - IA – BLAS – VOLAGIRI – PODTR – DOBRZI – IBRZESSMRI – SEM DOBOZIEHO – DOMN – MZDAITE – CZEST ACHVAIN – TOMN – GENZ  - WSSEMOH[12]

N/z: inskrypcja na szyi dużego dzwonu z Szalejowa Górnego - opracowanie własne autora na podstawie: fot: Marceli Tureczek, Leihglocken... s. 425

Płaszcz od wieńca oddzielony pojedynczym półwałkiem,  również w przypadku tego dzwonu wyraźnie widoczne zużycie / uszkodzenia mechaniczne ust i prawdopodobnie spękania całego dzwonu.

N/z: wieniec dużego dzwonu z Szalejowa Górnego - opracowanie własne autora na podstawie: fot: Marceli Tureczek, Leihglocken... s. 425

Dzwon także przetrwał wojnę na cmentarzysku dzwonów w Hamburgu i został „wypożyczony”  do kościoła p. w. św. Błazeusza, przy Kirchstrasse 7, w dzielnicy Kinzweiler w Eschweiler w diecezji Aachen.[13]

N/z: kościół p. w. św. Błazeusza w Eschweiler. Fot: Chris06 w: https://de.wikipedia.org/wiki/St._Blasius_(Kinzweiler)

 Długo w tym przypadku, mimo usilnych poszukiwań, nie mogłem dotrzeć do żadnych materiałów pisanych i ikonograficznych potwierdzających ten fakt. Jednak upór naprowadził mnie na właściwy trop.

W jednym ze źródeł natrafiłem bowiem na szczegółową specyfikację dzwonów z kościoła p. w. św. Błazeusza, w tym i dzwonu z Szalejowa Górnego (w zestawieniu – dzwon III – przyp. aut.), potwierdzającą, że dzwon przetrwał wojny i służy wiernym w tym niemieckim miasteczku.[14]

N/z: skan strony z danymi dużego dzwonu z Szalejowa Gornego - katalog dzwonów diecezji Aachen, s. 80 

Jaki dzwon / dzwony wiszą dziś w kościele p. w. św. Jerzego w Szalejowie Górnym? Być może ktoś z mieszkańców, osób prowadzących remonty w kościele, kościelnych, lokalnych eksploratorów historii posiada informacje / zdjęcia pozwalające uzupełnić wiedzę o miejscowych dzwonach.