Pisary – dzwony kościoła p.w. św. Wacława

Fot. Jarosław Sobański

Pisary – dzwony kościoła  p.w.  św. Wacława

Niewiele dziś wiemy o pierwszym kościele w Pisarach (Schreibendorf), poza tym, że pierwszy drewniany kościół został w 1428 r. spalony przez husytów i ponownie odbudowany w 1529 r. jako drewniana budowla. Tym bardziej nie wiemy nic o tym, czy był wyposażony w dzwony, a jeżeli tak, to w jakie i ile. Christophorus Naetius wcale nie wymienia Pisar, natomiast Hieronim Keck wspomina o nich tylko w kontekście danin kościelnych należnych kościołowi w Międzylesiu.[1]

Nie natrafiłem też na żadne inne informacje o dzwonach kościelnych w Pisarach aż do 1859 r. kiedy to postawiono  i poświęcono nowy, murowany kościół.

Fot: Grzegorz Rycombel

Jak podaje Tschitschke, poświęcenia nowych dzwonów dokonał proboszcz Międzylesia  Bittner, a odbyło  się ono w w nowo wybudowanym kościele parafialnym 26 września 1859 r. W sprzeczności, (a może i nie – może dzwony poświęcono dwa razy? – przyp. aut.) do informacji podanych przez Tschitschke stoi jednak relacja miejscowego reportera  “Gebirgsbote”, który we wtorkowym ( 29.09.1885 r. – przyp. aut,)  wydaniu gazety informuje czytelników, że “wczoraj po południu (czyli w poniedziałek, 28 września 1885 r. –  przyp. aut.)) Wielki Dziekan Kłodzki (Ernst Hoffmann – przyp. aut. )poświęcił nowe dzwony w kościele filialnym w Gläsendorf, który należy do Mittelwalde”.[2]

Fot: Grzegorz Rycombel

Większy, konsekrowany pod imieniem św. Wacława, nosił napis: „Christian Ludwig  Pühler z Gnadenfrei (Piława Górna) 1858 r. Dedykowany społeczności Schreibendorf przez Friedricha Augusta i Friedricha Wilhelma Mirbta z Gnadenfrei”[3] (Piława Górna. Ciekawostką jest tu fakt, że F. W. Mirbt faktycznie urodził się w Gnadenfrei, ale zmarł już w 1881 r. a dzwony  m. in. przez  niego ufundowane  mają pochodzić z 1885 r? A może jednak z 1859 r.?  – przyp. aut.)[4]

Fot: Grzegorz Rycombel

Mniejszy dzwon  -św. Marii  - został również podarowany przez wspomnianych dobroczyńców i został odlany także przez Ch. L. Pühlera. [5]

Fot: Grzegorz Rycombel

Niewiele dziś można znaleźć w źródłach o ludwisarzu Pühlerze, co więcej – wiele informacji jest ze sobą sprzecznych. Udało mi się dotrzeć jednak do artykułu Doris Baumert zamieszczonego na jednej ze stron i okazuje się, że dzwony Pühlera wisiały też w kościele ewangelickim we Wleniu. Jeden z nich, zarekwirowany w czasie  I Wojny Światowej, trafił do niemieckiej parafii w Eschwege. Znamienne jest to, że autorka, dysponując zdjęciami i niemieckim odczytem inskrypcji, ludwisarnię Pühlera umiejscawia w Gnadenbergu, czyli Godnowie, a nie w Gnadenfrei, czyli Piławie Górnej, jak podaje Tschitschke. Również na Godnów wskazuje proboszcz parafii ewangelickiej w Rothenburgu – Daniel Schmidt, pewnie za L. A. T.  Holscherem,  w artykule poświęconym 3 dzwonom swojego kościoła o wadze 5, 10, 20 cetnarów, odlanych  przez Pühlera. Tenże podaje, również, że 3 dzwony w słynnym kościele Wang w Karpaczu;  „Owieczka Boża, Ojcze Nasz i Chwała Chrystusowi” również są dziełem Pühlera. Zastanawia fakt, że według źródeł, ludwisarnia Pühlerów zaprzestała działalności w 1860 r., po śmierci Christiana Ludwiga Pühlera, a znajdujemy w Pisarach jego dzwony w 1885 r[6]. 

Na zdjęciach powyżej: dzwon z Wlenia,po rekwizycji odnaleziony przez Doris Baumert w w parafii Eschwege.

Na chwilę obecną nie udało się ustalić, jaki los spotkał dzwony Pühlera w Pisarach. Czy uległy zniszczeniu, pękły, zostały zabrane w drodze rekwizycji? Faktem jest jednak, że zniknęły w mrokach nieodległej przecież historii, skoro 27 maja 1900 roku Wielki Dziekan  Kłodzki  dr. Mandeln ponownie zawiesił  na dzwonnicy w Pisarach i konsekrował 2 nowe dzwony. Kosztowały one 800 marek. Kwota została zebrana przez dobroczyńców ze Schreibendorf (Pisary),  Mittelwalde (Międzylesie), Schöntal (Dolnik), Dreihöfe (Trzy Dworki)  i Gläsendorf (Szklarnia). [7]

N/z.:  serce niezidentyfikowanego dzwonu na dzwonnicy w Pisarach.

Fot : Grzegorz Rycombel

Na jedynym dzwonie, który dziś rozbrzmiewa z dzwonnicy w Pisarach, a którego datowania  ani pochodzenia nie udało się ustalić ponad wszelką wątpliwość, aczkolwiek jego nazwa zbieżna jest z nazwą podana przez Tschischke w przypadku jednego z dzwonów zawieszonych w 1859 r,. znajdujemy inskrypcję: 

„NACH KRIEGES NOT ICH NEU ERSTAND. SANCTA MARIA WERD ICH GENANNT”,

co w tłumaczeniu można rozumieć: „Po wojnie  na nowo  powstałem, św. Marią zostałem nazwany”. Bez dokładnych oględzin dzwonu i ujawnienia nowych źródeł  nie da się dziś ustalić ponad wszelką wątpliwość, czy to jeden z dzwonów Pühlera z 1859 r., czy jego replika. Pojawia się też pytanie, o której wojnie wspomina inskrypcja, jeżeli dzwon faktycznie pochodzi z 1859 r.

Fot: Grzegorz Rycombel

Wzmiankowany dzwon posiada czteroramienną koronę, przytwierdzony jest za pomocą dwóch śrubunków do metalowego dwuteownika, który pełni rolę  jarzma.

Fot: Grzegorz Rycombel

Poniżej hełmu, w górnej części płaszcza znajdujemy dwa półwałki zamykające biegnący wokół płaszcza ornament w postaci wieńca z liści dębowych. 

Fot: Grzegorz Rycombel

Po przeciwnej do omówionej wcześniej inskrypcji stronie  płaszcza, w środkowej jego części ludwisarz umieścił emblemat św. Marii z Dzieciątkiem. Płaszcz od wieńca oddzielają trzy równomiernie rozmieszczone półwałki, a na samym wieńcu, w pobliżu wargi,  umieszczono jeszcze dwa półwałki.

Fot: Grzegorz Rycombel

                Na zdjęciu: inskrypcja umieszczona na płaszczu dzwonu św. Marii  w kościele p.w. św. Wacława w Pisarach.                    Fot: Grzegorz Rycombel

Fot: Grzegorz Rycombel

Wejście na dzwonnicę w kościele p.w. św. Wacława w Pisarach z wyraźnie widocznym kolejnym jarzmem.  Jarzmo z dzwonem, oraz jarzmo, pokazane wcześniej, na którym wisi tylko serce i także to puste jarzmo wskazywać mogą, że w pewnym momencie na dzwonnicy w Pisarach mogły wisieć nawet trzy dzwony, ale wymaga to odrębnych ustaleń.