Międzylesie - dzwony kościoła Bożego Ciała

Fot: Grzegorz Rycombel

ZIEMIA  MIĘDZYLESKA - DZWONY UTRACONE 
– KOŚCIÓŁ  BOŻEGO CIAŁA W MIĘDZYLESIU

Według spisu przeprowadzonego w trakcie wizytacji kanonicznej przez wielebnego Christophorusa Naetiusa z 1560 kościół posiadał 2 dzwony.  Z kolei, według  Tschitschke, na podstawie zapisów w księdze dekanalnej Kecka kościół w 1631 roku  wyposażony był w 3 duże,  potwierdzone w drugim źródle, dzwony.[1] Dziś na dzwonnicy pozostały tylko puste miejsca po jarzmach…

Fot: Grzegorz Rycombel

Jako ciekawostkę można potraktować fakt, że Naetius, sporządzając swoją notatkę w księdze dekanalnej, opisał również dochody kościołów, pisząc: „w tych kościołach nie ma żadnych dochodów poza tym, co jest zbierane z workiem w niedzielę.” Wspomina również, że za bicie wielkiego dzwonu z powodu śmierci parafianina należy się opłata w wysokości 12 białych groszy.[2]. Trzeci tzw. „nowy dzwon” kościół otrzymał w 1705 r. To jedyny dzwon zachowany w kościele p.w. Bożego Ciała. Nosi on na płaszczu podobiznę św. Jana Chrzciciela .

Fot: Grzegorz Rycombel

Dzwon przymocowany jest do drewnianego jarzma przy pomocy 2 stalowych śrubunków. Jarzmo dla wzmocnienia okute jest taśmami stalowymi. Dzwon wieńczy sześcioramienna korona.

Fot: Grzegorz Rycombel

Hełm od płaszcza dzwonu oddzielają trzy półwałki, między którymi umieszczono inskrypcję:  „ A. M. D. G. B. V. MARIAE ET JOANNIS BAPTISTAE, S. S. APOSTOLOREM PETRI ET PAULI HONOREM ECCELSIAE DEO EUCHARISTICO DEDICATAE MITTELWALD, EMOLUMENTUM CAMPANA HAEC FUSA ET BENEDICTA EST ANNO MDCCV. Po przetłumaczeniu inskrypcja brzmi następująco: „A. M. D. G. B. Dziewicy Maryi i Janowi Chrzcicielowi, św. Apostołom Piotrowi i Pawłowi i na cześć Kościoła Bożego oraz  Eucharystii dedykowany przez Mittelwalde, w błogosławionym roku 1705.”[3]

N/z.: wizerunek Jana Chrzciciela z innej perspektywy. Fot: Grzegorz Rycombel

        Z kolei inskrypcja na płaszczu w oryginale brzmi następująco:

 SUB IURE PATRONATUS ILLUSTR. D.D. MICHAELIS WENZESL. S. R. I> COMTIS AB ALTHANN, LIB. B. IN GODBURG ET SAC. CAES, REGIAEQUE MAIESTATIS ACTUALIS CAMERARII ET CAES CAMERAE AULICAE CONSILIARII ET ASSESSORIS, PAROCHO ADM. REW. NOBILI AC PRAECELL. D. LEOPOLDO LUDOV. LANGER A. A. L. L. ET PHILOS. MAGISTRO S.S. THEOLOG. BACCAL. FORMATO MORTUO CASARE LEOPOLDO.

N/z. fragment dzwonu  odlanego w 1705 r. przez J. H. Reichela  z Nysy dla kościoła p.w.  Bożego Ciała  w Międzylesiu. Fot: Grzegorz Rycombel

Czyli: Patronem i fundatorem dzwonu jest Graf  Michael Wenzel von Althann, pan na Goldburgu, przewodniczący Izby Radców i Asesorów, doradca cesarza Ludwika I Habsburga, a także magister wielu nauk, w tym teologii i filozofii oraz nauczyciel  zmarłego cesarza Leopolda,  Ludovic Langer.[4]

Fot: Grzegorz Rycombel

 Wieniec od płaszcza oddziela zdwojony półwałek, zwany linią paciorka , a na wieńcu znajdujemy frazę: „HENRICOS JOSEPH REICHEL GOSS MICH IN NEYSS.” co w tłumaczeniu brzmi: „odlał mnie Heinrich Joseph Reichel z Nysy”.

N/z. fragment dzwonu  odlanego w 1705 r. przez J. H. Reichela  z  Nysy dla kościoła p.w.  Bożego Ciała  w Międzylesiu z widoczną częściowo inskrypcją dotyczącą tego faktu.

Fot: Grzegorz Rycombel

Ludwisarz Reichel prowadził swój zakład w latach 1687-1713. Odlane przez niego dzwony w 1713 roku wiszą także do dziś w kościele bardzkim.

 Dziś, jak dokumentuje to swoimi zdjęciami Grzegorz Rycombel, to jedyny dzwon na wieży. Co stało się z pozostałymi?

Z dzwonów wzmiankowanych w spisie inwentarza z 1631 r. środkowy został ponownie odlany w 1670 r. przez ludwisarza  Stephana Mollotza, a w 1689 r. kościół parafialny otrzymał nowy dzwon z inskrypcją: „HAEC CAMPANA FUSA EST IN HONOREM VENERABILIS SEMPERQUE BENEDICTI EUCHARISTIAE SACRAMENTI CORPORIS ET SANGUINIS DOMINI NOSTRI JESU CHRISTI ANNO MDCLXXIX. LAUDATE DOMINIUM OMNES GENTES, LAUDATE EUM OMNES POPULI. PS.116 V1. PAULUS REINER FECIT OLOMUCII A.D. 1689”[5]., czyli: „Dzwon odlano na wieczną chwałę i cześć Najświętszego Sakramentu Eucharystii Ciała i Krwi Jezusa Chrystusa roku pańskiego 1679. Chwalcie Pana wszystkie narody, chwalcie Go wszyscy ludzie. Ps.116 v1. Paul Reiner z Ołomuńca  a.d. 1689”.

N/z. jedyny ocalały dzwon w kościele p.w. Bożego Ciała w Międzylesiu. Doskonale widoczne ramię poruszające jarzmo i lina. Fot:  Grzegorz Rycombel

Warto nadmienić, że ten dzwon roztrzaskał się w lipcu 1897 roku i został ponownie odlany we Wrocławiu.

N/z. być może to serce opisanego dzwonu. Los samego dzwonu na chwilę obecną jest nieznany Autor zdjęcia:  Grzegorz Rycombel

Kolejny, tzw. „wielki dzwon” został odlany w 1738 roku. Według Tschitschke, dzwon ten bił o ósmej w czwartki na pamiątkę męki i śmierci Chrystusa, na zlecenie żony inspektora Czermaka. Fundacja powołana przez nią powstała w 1739 roku, z kapitałem 25 florenów. Ustalono czynsz w wysokości 52 Grajcarów, tak aby dzwonnik od każdego dzwonienia otrzymał 1 Grajcara.

N/z. Wielki Dzwon z 1738 r. Źródło: M. Tureczek, Leihglocken Dzwony z obszaru Polski w ganicach po 1945 r. przechowywane na terenie Niemiec, MK i DN, 2011, s. 447

Dziś już wiadomo, co się stało z tym dzwonem.  Skoro Tschitschke pisze o nim jeszcze w 1922 r. należy przypuszczać, że uniknął pierwszej akcji rekwizycji z lat 1916 -1917 r. i że został zarekwirowany w czasie II wojny światowej w drodze masowych rekwizycji metali kolorowych na potrzeby  armii niemieckiej w latach 1942 – 1943.

Co prawda, na podstawie zapisu  Tschitschke można przyjąć, że dzwony prawdopodobnie przetrwały rekwizycję w czasie I wojny światowej, to jednak takie zagrożenie realnie istniało, czego dowodem notatka prasowa miejscowego korespondenta „Gebirgsbote z 14 lipca 1917 r., który pisał wówczas, że „dzwony naszego katolickiego kościoła parafialnego pozostaną z nami; co najwyżej jeden zostanie „wycofany”. Natomiast dzwony z Wilhelmstift, Hedwigstift i kaplicy Barbary (na cmentarzu kościelnym) zostaną usunięte.”[6]

N/z. Szpital Fundacji św. Wilhelma w Międzylesiu, którego głównym pomysłodawcą i donatorem był proboszcz Hatscher. Źródło:  nn. – zbiory prywatne – Robert Skiba

Jak ustalił M. Tureczek, w ewidencji Kreishandwerkerschaft  ( powiatowych cechów rzemiosł –przyp. aut.) pod sygn. 9/7/24C  oznaczony jest dzwon odlany w 1738 r., pochodzący z rekwizycji w Międzylesiu. Waży 1180 kg. Obecnie znajduje się w kościele Objawienia Chrystusa przy Ringstrasse 14, w m. Naila, w diecezji Bamberg.[7]

Według danych w Hauptkartei to dzwon spiżowy, o wysokości bez korony 119 cm. Średnica dolna dzwonu wynosi 119 cm. Posiada sześcioramienną koronę z kluczem o wysokości 26 cm z maszkaronami na kabłąkach. W górnej części płaszcza fryz z przeplecionych wici roślinnych. Poniżej inskrypcja INRI  TITULUS  TRIUMPHALIS CUSTODIAT  NOS  AB  OMNIBUS  MALIS  zamknięta dwoma zdwojonymi półwałkami. Dalej fryz z podwieszonych festonów na przemian z główkami putto.

Na płaszczu plakiety z przedstawieniem śś. Floriana i Donata oraz Marii z Dzieciątkiem. W dolnej części płaszcza inskrypcja:  MICH HAT GEGOSSEN SIGMUND KERKER IN BRINN”, co oznacza: Odlał mnie Sigmund Kerker w Brnie” Poniżej trzy półwałki, z których środkowy zgrubiony.[8]

Według M. Tureczka na wieńcu znajduje się inskrypcja:  SS  FLORIANI  ET DONATI  AUXILIO  SECUP I IGNE  ET  TEMPESTATE  FUTURI  z chronogramem, zamknięta półwałkami. Język inskrypcji – łaciński, niemiecki, forma pisma majuskuła humanistyczna. Dodać w tym miejscu należy, że Tschitschke inaczej przytacza tę inskrypcję. Według niego brzmi natępująco: „ S.S. Florland et Donatl a VXILIo se CVrL ab Igne et te Maestate fVtVVrL”[9]

Z kolei tzw. „dzwon nawróconych” został odlany w 1768 roku. Nosił obraz św. Jana i Pawła oraz napis: „Odlany w Glatz w roku 1768”. Słynął z tego, że w 1785 r. uderzył  w niego piorun. nie wyrządzając jednak większych szkód. Istnieje przypuszczenie, że znajduje się obecnie na terenie jednej z okolicznych parafii, jednak do tej pory nie udało się natrafić na żaden jego ślad.

 Drugi z zarekwirowanych w Międzylesiu dzwonów, według Haupkartei (sygn. 9/7/25 B), odlany został w 1837 r. Waży 550 kg. Obecnie znajduje się w kościele Objawienia Chrystusa przy Ringstrasse 14 w m. Naila w diecezji Bamberg. Niestety, nie udało się znaleźć ani archiwalnego, ani aktualnego zdjęcia tego dzwonu

To prawdopodobnie w tym kościele wisi dzwon zarekwirowany z Międzylesia. Fot:: Uve Klimpke, w: https://www.museum-naila.de/stadtgeschichte

Według Hauptkartei to dzwon spiżowy o wysokości bez korony równej 88 cm. Posiada sześcioramienną koronę, z kluczem, o wysokości 20 cm. Na czapie dwa półwałki. W górnej części płaszcza fryz z liści akantu. Poniżej inskrypcja, która brzmi: „GEGOSSEN VON G. KLAGERMANN IN BRESLAU 1837”, czyli „odlany przez G. Klagermanna we Wrocławiu w 1837 r.[10]

Dalej fryz roślinny. Na płaszczu umieszczono inskrypcję  „HAEC CAMPANA FUSA EST IN HONOREM / VENERABILIS SEMPERQUE BENEDICTI / EUCHARISTIAE SACRAMENTI CORPORES EI / SANGUINIS DOMINI NOSTRI IESU CHRISTI” czyli „ dzwon został odlany, pobłogosławiony i zamontowany na cześć Najświętszego Sakramentu Ciała naszego Pana Jezusa Chrystusa ”[11].

W dolnej części płaszcza trzy półwałki, z których środkowy - zgrubiony. Język inskrypcji – łaciński, niemiecki. Forma pisma – nieokreślona – minuskuła i manuskuła (?)[12]

Z losami dzwonów w kościele p.w. Bożego Ciała w Międzylesiu związana jest tragiczna historia. W dniu 5 lipca 1703 nad miastem przeszedł silny huragan połączony z gwałtowną burzą. Piorun uderzył w wieżę kościoła parafialnego i zabił znajdującego się na niej dzwonnika Baltazara Beschornera. Nie nastąpiło jednak większe uszkodzenie kościoła.[13]

N/z.: lina służąca do uruchamiania dzwonu. Fot:  Grzegorz Rycombel

 Po jednym z dzwonów pozostało tylko jarzmo…

Fot: Grzegorz Rycombel