Historia kaplicy

Pierwsza kaplica św. Floriana powstała w Bystrzycy Kłodzkiej w połowie XVII wieku, jako wotum wdzięczności za ocalenie miasta po wielkim pożarze w 1646 roku . Jej fundatorami byli bystrzyccy mieszczanie – w tym m.in. łaziebnik miejski Florian Zierl, który ofiarował środki na budowę drewnianej kapliczki w 1646 r. . Co ciekawe, jeden z fundatorów nosił imię patrona kaplicy, co mieszkańcy uznawali za szczęśliwy zbieg okoliczności. Wzgórze, na którym stanęła kapliczka, zwano wtedy Chmielną Górą – prawdopodobnie od dziko rosnącego tam chmielu – jednak z czasem zaczęto mówić na nią Góra Floriańska, na cześć świętego opiekuna tego miejsca .

Kolejne dziesięciolecia nie oszczędzały miasta – Bystrzyca Kłodzka w XVII i XVIII wieku była wielokrotnie nękana przez klęski żywiołowe, zwłaszcza pożary oraz powodzie . Najgroźniejszy pożar wybuchł w 1703 roku i strawił niemal połowę zabudowy . W jego następstwie zaczęto corocznie, 4 maja w dniu św. Floriana, organizować uroczyste procesje błagalne i odpusty, prosząc patrona o ochronę przed ogniem . Ówczesna drewniana kapliczka prawdopodobnie ucierpiała w tym pożarze lub nie wystarczała rosnącym potrzebom kultu, dlatego mieszczanie postanowili wznieść nową, murowaną świątynię. Budowę obecnej kaplicy rozpoczęto w 1724 roku, a ukończono w 1725 r., stawiając ją na miejscu poprzedniej drewnianej konstrukcji . Uroczystej konsekracji dokonano w 1727 roku. Inwestycję wsparła finansowo cała lokalna społeczność pod przewodnictwem burmistrza Johanna Michaela Klappera, co dowodzi, jak ważny był to projekt dla mieszkańców . Nowa kaplica od razu zyskała rangę kościółka filialnego – pomocniczej świątyni parafii św. Michała Archanioła w Bystrzycy Kłodzkiej. W uznaniu roli św. Floriana, po wybudowaniu murowanej kaplicy oficjalnie przemianowano całe wzgórze na Górę Floriańską (dzisiejsza nazwa to Góra Parkowa, nadana w XIX wieku, gdy teren przekształcono w park miejski). W kolejnych latach kaplica św. Floriana była miejscem wyjątkowych wydarzeń. W 1740 roku Maria Józefa, żona króla Augusta III Sasa, podarowała do niej cenną relikwię św. Floriana, a w 1757 r. ofiarowała również relikwie św. Jana Nepomucena . Fakt, że królewska darczyńczyni przekazała relikwie dwóch świętych związanych z żywiołami (Florian chroni przed ogniem, a Nepomucen przed powodzią) świadczy o randze, jaką kaplica miała w oczach ówczesnych władz i wiernych. Niestety, relikwie te nie dotrwały do naszych czasów – w kaplicy wybuchł pożar w 1823 roku, który doszczętnie je strawił . Sama budowla była jednak sukcesywnie restaurowana w XIX wieku . W 1857 r. do kaplicy dobudowano niewielką kruchtę (przedsionek) od frontu, ułatwiając wejście do środka . Dzięki dbałości kolejnych pokoleń, obiekt przetrwał do XX wieku, a w 1971 roku wpisano go do rejestru zabytków chronionych prawem .

 Architektura i wnętrze

Kaplica św. Floriana jest zbudowana w stylu barokowym , jednak odznacza się dość skromną formą, co dodaje jej uroku. Wzniesiono ją na planie prostokąta z półkolistą apsydą od strony wschodniej, mieszczącą prezbiterium . Do apsydy przylega mała zakrystia, zaś od zachodu (frontowej strony) dobudowano kruchtę wejściową . Dwuspadowy dach kaplicy wieńczy malutka wieżyczka – sygnaturka, w której niegdyś zawieszono mały dzwon wzywający na nabożeństwa . Całość bryły jest prosta i niewielka, lecz proporcjonalna, doskonale wpisując się w otoczenie parku. Barokowy charakter podkreślają zaokrąglone naroża apsydy oraz zdobienia wokół okien i drzwi, choć są one dość powściągliwe jak na barok (co wynika z ograniczonych funduszy mieszczan fundatorów).

We wnętrzu kaplicy panuje atmosfera dawnej epoki. Na sklepieniu zachowała się unikatowa polichromia z około 1727 roku, przedstawiająca św. Floriana w chwili, gdy z wysokości niebios polewa wodą płonące zabudowania miasta . To malowidło ścienne ma ogromną wartość artystyczną i historyczną – ukazuje bowiem dość dokładnie panoramę Bystrzycy Kłodzkiej sprzed niemal trzech wieków . Można na nim dostrzec ówczesne budynki, w tym płonący kościół, co najpewniej nawiązuje do realnego pożaru miasta z 1703 roku. Święty Florian jest ukazany w zbroi rzymskiego żołnierza, zgodnie z ikonografią, gaszący pożar – ma to wymowę symbolu opieki nad miastem. Polichromia jest nie tylko dekoracją, ale i swoistą pamiątką historyczną, pozwalającą współczesnym zobaczyć, jak wyglądała Bystrzyca Kłodzka w XVIII stuleciu . Figury z ołtarza (obecnie w kościele parafialnym)  to oryginalne barokowe wyposażenie z czasów jej budowy . Ich autorem jest prawdopodobnie Michał Klahr Starszy, wybitny śląski rzeźbiarz doby baroku, działający w regionie kłodzkim . Rzeźby świętych i aniołów dłuta Klahra odznaczają się finezją i ekspresją typową dla baroku, co stanowiło o wartości artystycznej kaplicy.  Warto dodać, że przez wiele lat kaplica przechowywała relikwiarz ze szczątkami św. Floriana (wspomniane wcześniej dary królewskie z XVIII w.), co czyniło z niej cel drobnych pielgrzymek okolicznej ludności . Po utracie relikwii w 1823 r. tradycja ich kultu zanikła, ale pamiątką po tamtych czasach jest nisza w ołtarzu, gdzie niegdyś spoczywały święte relikwie. Dziś wnętrze kaplicy podziwiać można niestety tylko przy wyjątkowych okazjach – na co dzień obiekt nie jest dostępny do zwiedzania (pozostaje zamknięty poza terminami nabożeństw okolicznościowych) . Mimo to przez okratowane okienka można zajrzeć do środka i dostrzec fragmenty barwnej polichromii oraz ołtarza, co rozbudza wyobraźnię zwiedzających.

Fotografie: Mariusz Szczygieł 

W ramach programu rewitalizacji Góry Parkowej, obejmującej również remont kaplicy św. Floriana, staraniem Honorowego Obywatela Bystrzycy Kłodzkiej Karla Heinza Ludwiga oraz miejskich społeczników  przeszło 10 lat temu został odlany nowy, ważący 110 kg, dzwon stanowiący kopię dzwonu św. Floriana.  Eksponowany m.in. w  2011 r. w Muzeum Ziemi Kłodzkiej i w Muzeum Filumenistycznym, do dziś jednak nie powrócił  jeszcze do kaplicy. Dzwonowi jest poświęcony osobny wyczerpujacy wpis z cyklu "Dzwony utracone" Bystrzyca Kłodzka - dzwon kaplicy p. w. św. Floriana

 Znaczenie religijne i kulturowe

Postać św. Floriana od wieków zajmuje szczególne miejsce w sercach mieszkańców Bystrzycy Kłodzkiej. Święty ten, żyjący na przełomie III i IV wieku, zasłynął jako rzymski żołnierz-męczennik, który zgodnie z legendą zginął śmiercią męczeńską wrzucony do rzeki z kamieniem u szyi za odmowę wyrzeczenia się wiary . W tradycji chrześcijańskiej stał się patronem zawodów związanych z ogniem – przede wszystkim strażaków, a także hutników, kominiarzy, garncarzy i piekarzy . Jego kult rozprzestrzenił się w średniowieczu w całej Polsce – już w 1436 r. ogłoszono św. Floriana jednym z czterech głównych patronów Królestwa Polskiego . W Bystrzycy Kłodzkiej Florian stał się szczególnie ważny właśnie ze względu na nękające miasto pożogi i pożary. Uznawano go także za opiekuna chroniącego od powodzi (choć od powodzi bardziej czczono św. Jana Nepomucena, którego figura z 1704 r. stoi nad rzeką).Kaplica na wzgórzu była więc postrzegana jako swoisty punkt ochronny miasta – duchowa tarcza przed klęskami żywiołowymi.

Przez wieki każdego roku w dzień św. Floriana (4 maja) odbywały się w tym miejscu uroczystości religijne. Tradycją stała się procesja z centrum miasta do kaplicy na Górze Floriańskiej oraz odpust parafialny ku czci patrona . Dawne przekazy wspominają, że w procesjach brali udział nie tylko miejscowi strażacy (dla których Florian jest patronem), ale całe rzesze mieszkańców proszących o uchronienie miasta od ognia. Po II wojnie światowej tradycja pieszych pielgrzymek do kaplicy nieco osłabła, lecz nie zanikła całkowicie.

Św. Florian jest również oficjalnym patronem Bystrzycy Kłodzkiej jako miasta. Choć otaczano go tu czcią od stuleci, formalne nadanie patronatu miejskiego nastąpiło dopiero w 2008 roku, za aprobatą Watykanu . Od tamtej pory obchody dnia św. Floriana przekształciły się w huczne Dni św. Floriana, czyli doroczne święto miasta. Na początku maja Bystrzyca Kłodzka organizowała dwudniowe wydarzenia pełne atrakcji – przez rynek przechodziły kolorowy korowód strażacki, odbywał się Jarmark Floriański z regionalnymi specjałami, koncerty i zabawy dla mieszkańców oraz turystów . Kulminacyjnym punktem była uroczysta msza święta w intencji miasta (zwykle odprawiana w większym kościele parafialnym ze względu na tłumy wiernych). Ta piękna tradycja z różnych powodów w tej chwili nie jest podtrzymywana lub istnieje w znacznie zmienionych formach.

Kaplica na Górze Parkowej pełni dziś rolę zarówno sanktuarium pamięci, jak i atrakcji turystycznej. Jej religijne znaczenie przeplata się z funkcją krajoznawczą – wzgórze, na którym stoi, to teraz park miejski, popularne miejsce spacerów i punkt widokowy. Turyści chętnie odwiedzają to miejsce, by odpocząć w cieniu drzew, popatrzeć na panoramę Bystrzycy Kłodzkiej przypominającą z oddali bajkowe „polskie Carcassonne” (ze względu na zarys średniowiecznych murów miejskich) , a przy okazji dotknąć lokalnej historii. Kaplica św. Floriana, choć na co dzień zamknięta, jest ważnym elementem krajobrazu kulturowego miasta – świadkiem dawnych dramatów i triumfów mieszkańców. Jej sylwetka z charakterystyczną wieżyczką i szarym gontowym dachem wyłaniająca się spomiędzy drzew stała się jednym z symboli Bystrzycy Kłodzkiej.

Ciekawostki historyczne

• Fundator o imieniu Florian: Niezwykłym zbiegiem okoliczności jednym z fundatorów pierwszej kaplicy był mieszkaniec o imieniu Florian (łaziebnik Florian Zierl) – imiennik świętego patrona . Mieszkańcy widzieli w tym znak szczególnej opieki patrona nad miastem.

• Dwie nazwy wzgórza: Dzisiejsza Góra Parkowa wcześniej nazywała się Górą Floriańską, a jeszcze wcześniej Górą Chmielową . Ta ostatnia nazwa sugeruje, że przed wiekami uprawiano tam chmiel lub rósł on dziko – lokalne piwo warzono tu już w średniowieczu, a tradycja mówi, że chmiel z Góry Chmielowej używany był do warzenia bystrzyckiego trunku .

• Relikwie i pożar: Przechowywane w kaplicy bezcenne relikwie św. Floriana (oraz św. Jana Nepomucena) przetrwały epokę wojen śląskich i zmian politycznych, lecz paradoksalnie uległy zniszczeniu wskutek pożaru – dokładnie tego żywiołu, przed którym miały chronić . Stało się to w 1823 roku, co mieszkańcy odebrali jako bolesny cios. Dziś nowe relikwie św. Floriana posiada kościół w Chorzowie, dokąd trafiła część ocalałych szczątków świętego .

• Polichromia jako kapsuła czasu: Malowidło na sklepieniu kaplicy jest nie tylko dziełem sztuki, ale i dokumentem historycznym. Dzięki niemu znamy wygląd Bystrzycy Kłodzkiej w XVIII wieku – widać na nim m.in. nieistniejące już drewniane zabudowania i dawną sylwetkę miejskich kościołów . To tak, jakby ówczesny artysta zostawił nam „fotografię” miasta sprzed trzech stuleci, ukrytą na suficie małej kaplicy.

• Strażackie święto: Obchody Dni św. Floriana w Bystrzycy Kłodzkiej łączyły elementy religijne z świeckimi. W trakcie jarmarku strażackiego można było spróbować lokalnych przysmaków i obejrzeć zabytkowe wozy strażackie, a dzieci chętnie pozowały do zdjęć z figura św. Floriana – strażaka sprzed wieków. To święto przypominało mieszkańcom o historii ich miasta i integrowało lokalną społeczność we wspólnym celebrowaniu patrona .

Kaplica św. Floriana na Górze Parkowej jest zatem miejscem, gdzie historia splata się z wiarą i lokalną tradycją. Choć nie imponuje rozmiarami, kryje w swych murach opowieści o klęskach i nadziei, o ofiarności i cudach przypisywanych wstawiennictwu świętego. Dla turystów to nie tylko interesujący zabytek barokowej architektury, ale też klucz do zrozumienia ducha Bystrzycy Kłodzkiej – miasta, które podniosło się z pożogi dzięki wierze w swojego patrona. Zwiedzając to urokliwe miasteczko, warto więc wspiąć się na Górę Parkową, by zobaczyć kaplicę św. Floriana, poczuć atmosferę tego miejsca i podziwiać widok, który od wieków cieszy oczy bystrzyczan i ich gości . To punkt obowiązkowy zarówno dla miłośników historii, jak i tych szukających spokojnego zakątka z pięknym widokiem na kotlinę kłodzką.

Żródła: 

Zbigniew Sobański: Bystrzyca Kłodzka - dzwon kaplicy p. w. św. Floriana

Fotografie wnętrza kaplicy- Mariusz Szczygieł

Góra Parkowa w Bystrzycy Kłodzkiej - Centrum Informacji Turystycznej

Kaplica św. Floriana w Bystrzycy Kłodzkiej – Wikipedia, wolna encyklopedia

turystyka.bystrzycaklodzka.pl

Dni Świętego Floriana w Bystrzycy Kłodzkiej | Moja Brama

Kościół św. Floriana – Parafia pw. Św. Michała Archanioła w Bystrzycy Kłodzkiej

Bystrzyca Kłodzka - Kaplica św. Floriana - stare zdjęcia, mapa

Trwa remont kaplicy św. Floriana w Bystrzycy Kłodzkiej - 24klodzko.pl

Góra Parkowa - Bystrzyca Kłodzka

Rewitalizacja parku - blogifotografia