Lądek-Zdrój –dzwony kościoła p. w. Narodzenia Najświętszej Marii Panny

Fot: „FM” w: https://polska-org.pl/6836706,foto.html

Lądek-Zdrój –dzwony kościoła  p. w.  Narodzenia Najświętszej Marii Panny

Zanim w latach 1688 – 1692 powstał kościół parafialny p.w. Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Lądku-Zdroju, istniał w mieście stary kościół, którego patronką była Najświętsza Maria Panna. Wspomina o nim duchowny katolicki – Christophorus Naetius w swojej inwentaryzacji kościołów Ziemi Kłodzkiej z 1561 r., w której podaje, że kościół był wyposażony m.in. w trzy dzwony. Los ich, niestety, na obecną chwilę nie jest znany, bowiem, żaden z opisanych, czy zachowanych dzwonów Lądka nie pochodzi z tego okresu. [1]

N/z: fragment tekstu z księgi dekanalnej, Naetius, Keck..., s. 45

Kolejną wzmiankę o dzwonach Lądka w źródłach pisanych znajdujemy w 1631 r., w inwentaryzacji Hieronima Kecka, który w inwentaryzacji tutejszego kościoła wymienia dzwony i meble sakralne.[2]

N/z: fragment tekstu z księgi dekanalnej, Naetius, Keck..., s. 102

Keck wśród wielu elementów wyposażenia liturgicznego kościoła wymienia również trzy dzwony.[3] Niestety, i w tym przypadku na chwilę obecną brak jakiejkolwiek charakterystyki tych dzwonów.

N/z: fragment tekstu z księgi dekanalnej, Naetius, Keck..., s. 103

Sądne dni dla lądeckich dzwonów nastały w czasie I wojny Światowej. W środę, 27.06.1917 r. w ramach rekwizycji wojennych z wieży kościoła zdjęto trzy dzwony.  Największy z usuniętych dzwonów  - dzwon św. Floriana, został zawieszony po niszczycielskim pożarze w 1739 roku. Był on dziełem ludwisarza  Georga Schweigera z Glatz. Przy średnicy ponad 1 metra ważył 275 kg.[4]

N/z: dzwon św. Floriana, w: https://www.herder-institut.de/bildkatalog/index/pic?searchfield_parameter=Bad+Landeck&id=239e43eac36dec4b80d6c4e71f670aec

Dzwon św. Floriana posiadał czteroramienną koronę bez zdobień. Hełm od płaszcza oddzielony półwałkiem, poniżej zdobienie ornamentowe z motywu roślinnego, pod nim podwójny półwałek.

N/z: korona i szyja dzwonu św. Floriana, opracowanie własne na podstawie zdjęcia w: https://www.herder-institut.de/bildkatalog/index/pic?searchfield_parameter=Bad+Landeck&id=239e43eac36dec4b80d6c4e71f670aec

Poniżej inskrypcja: „Johann Georg goss mich in Glatz 1739”, czyli : Johann Georg (Schweiger – przyp. aut.) odlał mnie w Kłodzku w 1739 roku. Jeszcze poniżej dookólny, szeroki  ornament o motywach roślinnych zamknięty od góry i od dołu półwałkiem w postaci koralików (perełkowania - przyp. aut.). 

N/z: szyja dzwonu św. Floriana z inskrypcją i ornamentem, opracowanie własne na podstawie zdjęcia w: https://www.herder-institut.de/bildkatalog/index/pic?searchfield_parameter=Bad+Landeck&id=239e43eac36dec4b80d6c4e71f670aec

Na drugim zdjęciu pobranym z Herder Institute, które wcześniej interpretowałem inaczej, widoczny jest dzwon „św. Maria”. W dolnej części płaszcza widoczna  w trzech liniach inskrypcja z łacińską intencją, z której, na podstawie posiadanej fotografii udało się odczytać; „SUB  TUA  PROTECTIONE  O (PLAI ?) - CONSERVA NOS SINE FINE  -VIEGO DEI GENITRIX MARIA”,  co znaczyć może: Pod Twoją opiekę oddajemy się, zachowaj nas na wieki, Maryjo, Matko Boża . W momencie wykonania zdjęcia uchwycono pionowe pęknięcie płaszcza dzwonu od ornamentu do wieńca. Nie znamy datowania  ani miejsca wykonania zdjęcia, a więc trudno ustalić przyczynę tego pęknięcia, być może powstało w czasie rekwizycji, o czym świadczyć może, że dzwon w momencie wykonania zdjęcia nie wisi na jarzmie, a na łańcuchach.

 Co więcej, o tym, że dzwon sfotografowany został podczas demontażu świadczyć może drewniana podstawa, na której jest on oparty.  Płaszcz dzwonu  od wieńca oddzielony jednym półwałkiem i dwoma zdwojonymi półwałkami. Na wieńcu widoczne też dwa półwałki.  

     N/z: inskrypcja na płaszczu dzwonu św. Floriana, opracowanie własne na podstawie zdjęcia w: https://www.herder-institut.de/bildkatalog/index/pic?searchfield_parameter=Bad+Landeck&id=239e43eac36dec4b80d6c4e71f670aec                                              

Po przeciwnej stronie płaszcza wyraźnie widoczne datowanie dzwonu – 1739 oraz fragment inskrypcji poświęconej  ludwisarzowi – tu imię Johan.

 N/z: górna część płaszcza dzwonu św. Floriana z inskrypcją i ornamentem, opracowanie własne na podstawie zdjęcia w: https://www.herder-institut.de/bildkatalog/index/pic?searchfield_parameter=Bad+Landeck&id=239e43eac36dec4b80d6c4e71f670aec            

W środkowej części płaszcza plakieta z wizerunkiem najprawdopodobniej Najświętszej Marii Panny, co sugeruje choćby wezwanie kościoła, dla którego dzwon został odlany.

Na drugim zdjęciu pobranym z Herder Institut, które wcześniej interpretowałem inaczej, widoczny jest dzwon „św. Maria”.

N/z: dzwon "św. Maria" w: zbiory "Herder Institut"...

N/z: plakieta na płaszczu dzwonu św. Floriana, opracowanie własne na podstawie zdjęcia w: https://www.herder-institut.de/bildkatalog/index/pic?searchfield_parameter=Bad+Landeck&id=239e43eac36dec4b80d6c4e71f670aec

Widoczne, zarówno po jednej,  jak i po drugiej stronie ust dzwonu wyraźne wyszczerbienia. Niemożliwe  jest ustalenie okoliczności ich powstania. Czy to skutek zużycia ust w wyniku wielokrotnego oddziaływania na nie serca, czy też uszkodzenia te powstały podczas demontażu dzwonu, trudno dziś ustalić.

N/z: uszkodzenia mechaniczne ust dzwonu św. Floriana, opracowanie własne na podstawie zdjęcia w: https://www.herder-institut.de/bildkatalog/index/pic?searchfield_parameter=Bad+Landeck&id=239e43eac36dec4b80d6c4e71f670aec

Drugi z zarekwirowanych dzwonów to dzwon na wypadek choroby lub śmierci  (reporter Gebirgsbote określił go mianem Krankenglocke – Sterbeglocke – przyp. aut.)  został odlany w 1911 roku przez Alberta Geittnera z Wrocławia. Jak podaje reporter,  dzwon zamontowano w marcu 1912 roku, a jego pierwsze dzwonienie zbiegło się z nagłą  śmiercią Geittnera. Trzeci zdemontowany dzwon, tzw, „mały  dzwon” wisiał w dzwonnicy kościoła parafialnego od 1892 roku.[5]

Bardziej szczegółowych informacji o historii dzwonów z tego kościoła i ich rekwizycji dostarczyła kwerenda „Landecker Stadtblatt z 1917 r.[6] Otóż z zapisów kroniki prowadzonej przez katolickie probostwo wynika między innymi o roku 1739: że „8 marca spłonęło całe miasto, przedmieścia, szkoła i kościół; stopiły się dzwony na wieży”. ... i dalej: "W tym samym roku dzwony zostały odlane na nowo w Glatz, częściowo ze stopionej rudy, a częściowo z wymaganego do tego celu dodatku i tam zostały poświęcone. Kosztowały 290 florenów i 15 koron. Są ich 4 i nazywają się: duży dzwon - Sancta Maria, średni, który służy do dzwonienia na pożary - Święty Florian, mały lub tak zwany dzwon chorych - Święty Rochus, czwarty - dzwon szkolny - Święty Gregorius". Duży dzwon od dłuższego czasu znajdował się we Wrocławiu w celu przekucia. Dzwon chorych lub śmierci, który fundator dzwonów Geittner z Wrocławia zainstalował w marcu 1912 roku, był również jego dzwonem śmierci. Po raz pierwszy zadzwonił na wieczny spoczynek mistrza, gdy ten chciał udać się do Patschkau (Paczków)  przez Krautenwalde (cz. Travna) i Jauernig (cz. Javornik) i w tym pierwszym mieście dostał zawału serca. Dzwon szkolny, który sygnalizował rozpoczęcie lekcji popołudniowych o godzinie 13, nie był już używany w 1892 roku. Dzwony - duży i średni - zostały wykonane przez ludwisarza Georga Schweigera z Glatz w 1739 r.” Poniżej prezentuję  tabelę  przedstawiającą bardziej szczegółowy przegląd wielkości, wagi i wieku lądeckich dzwonów:

N/z: skan ze specyfikacją dzwonów w "Landecker Stadtblatt...

Poprzednio, sugerując się notatką z Gebirgsbote” napisałem, że niestety, do chwili powstania tego materiału nie udało się zdobyć fotografii tych dzwonów, ani ustalić, jaki był ich dalszy los i że, prawdopodobnie, zostały przetopione w jednej z hut pracujących na potrzeby przemysłu wojennego. Okazuje się ,że zdjęcia z Herder Institute przedstawiają nie awers i rewers dzwonu św. Floriana, a dwa dzwony:” św. Marię i św. Floriana”

Reasumując: W kościele NNMP przed rekwizycją na cele wojenne w czasie I wojny światowej wisiały cztery dzwony; odlany w 1739 r. Duży – Sancta Maria o średnicy 102 cm, wysokości – 48 cm, wadze 540 kg, odlany w 1739 r., średni – o średnicy 80 cm, wysokości – 40 cm, wadze 275 kg, odlany  w 1911 r. „Dzwon śmierci” o średnicy 66 cm, wysokości – 43 cm, wadze 170 kg oraz odlany w 1892 r mały dzwon o średnicy 54  cm, wysokości – 37 cm, wadze 75 kg.

Strata trzech dzwonów została zrekompensowana dopiero w 1922 r. Jak donosi 05.04.1922 r. korespondent lokalnego czasopisma wydawanego w Lądku Zdroju - „Landecker Stadtblat”, w dniu 11.04.1922 r., „we wtorek, po południu o godzinie 14 przez Wielebnego Wikariusza Generalnego Wielkiego Dziekana Ditterta z Mittelwalde zostaną poświęcone nowe dzwony kościelne.”[7]

N/z: Winieta tytułowa czasopisma Landecker Stadtblatt. Öffentlicher Anzeiger für die Graffschaft Glatz 1922 Jg. 49, , w: https://www.bibliotekacyfrowa.pl/Content/103856/PDF/GSL_P_31061_IV_1922_42024_027.pdf

I dalej tenże korespondent podaje: „W następny poniedziałek ( 10.04.1922 r. – przyp. aut.) , po zakończeniu prac przygotowawczych do instalacji dzwonów w dzwonnicy, zostaną one wciągnięte na wieżę. Oczekuje się, że po raz pierwszy zabrzmią na Gloria w Niedzielę Wielkanocną  ( 16.04.1922 r. – przyp. aut.) wieczorem”.[8]

N/z: fragment tekstu relacji z poświęcenia nowych dzwonów w: Landecker Stadtblatt. Öffentlicher Anzeiger für die Graffschaft Glatz 1922 Jg. 49, , w: https://www.bibliotekacyfrowa.pl/Content/103856/PDF/GSL_P_31061_IV_1922_42024_027.pdf

Według Wikipedii nowe dzwony to:  tzw. „Große Glocke”   z inskrypcją  „O Land, höre des Herrn Wort“, czyli  „O ziemio, słuchaj słowa Pana" (Jer. 22:29),  „Mittlere Glocke” , na którym inskrypcja brzmiała; „Suchet den Herrn, so werdet ihr leben“, czyli „Szukajcie Pana, a żyć będziecie" (Amos 5:6), oraz  „Kleine Glocke”, na którym umieszczono inskrypcję „Lasset die Kindlein zu mir kommen“, czyli "Pozwólcie dzieciom przychodzić do Mnie" (Mt 19:14). Niestety, na chwilę obecną nie udało się ustalić, kto odlał dzwony, ani znaleźć żadnej ich fotografii. Nie wiemy też, które z nich byłe żeliwne, a który z brązu.[9]

Jakie dzwony wiszą obecnie na wieży kościoła, niestety, nie jest możliwe  ustalenie bez wizji lokalnej lub wiarygodnej inwentaryzacji. Czy są to dzwony z 1922 r., czy też i one przepadły w drugowojennej zawierusze? Gdyby ktoś posiadał taką informację, proszę o podzielenie się nią. Warto by album uzupełnić.