Stary  Waliszów – dzwony  kościoła  p. w. św. Wawrzyńca

Fot: Jacek Halicki  CC BY-SA 4.0

Stary  Waliszów – dzwony  kościoła  p. w. św. Wawrzyńca

O dzwonach  umieszczonych  na 45-metrowej wieży z 1524 r., pobudowanego w latach 1898–1902 na miejscu poprzedniego,  pochodzącego z XIV wieku kościoła p. w. św. Wawrzyńca pisał już kronikarz kościelny Christoph Naetius w 1561 r.  W trakcie prowadzonej inwentaryzacji odnotował on w księdze dekanalnej aż 4 dzwony w Alt Waltersdorf.[1]

Fot: fragment tekstu księgi dekanalnej Naetiusa traktujący o majątku kościoła w Starym Waliszowie z: Constitutiones Synodi Comitatus Glacensis in causis religionis, 1559... s. 57-58

Potwierdza istnienie tych czterech dzwonów 70 lat później, podczas kolejnej inwentaryzacji  również Hieronim Keck, dodatkowo wymieniając jeszcze jeden dzwonek mszalny.[2] Niestety obaj kronikarze, poza liczbą dzwonów nie podają żadnych innych informacji dotyczących ich charakterystyki.

Fot: fragment tekstu księgi dekanalnej Kecka traktujący o majątku kościoła w Starym Waliszowie z: Constitutiones Synodi Comitatus Glacensis in causis religionis, 1559... s. 124-125

Kolejnym źródłem, w którym natrafiłem na informację o jednym z dzwonów, jest Katalog zabytków sztuki Województwa Śląskiego z 1889 r. Znajdujemy w nim informację o jednym z dzwonów ze Starego Waliszowa,  który, według Hansa Lutscha, miał średnicę  67 cm, a jego inskrypcja brzmiała: „HILF  GOT  MARIA BERATE  ALLES  DAS  WIR  BEGINNEN  DAS  EYN  GUT  ENDE. IHS”, co przetłumaczyć można jako: „ DOPOMÓŻ BOŻE (i) MARYJO DORADZIĆ WSZYSTKIM, ABYŚMY OSIĄGNĘLI DOBRY KONIEC. IHS”[3]

Fot: fragment dzieła Hansa Lutscha: Verzeichnis der Kunstdenkmäler  Provinz Schlesien. Band II... s. 68, traktujący o dzwonie z kościoła w Starym Waliszowie.

Sądny dzień dla dzwonów z Alt Waltersdorf nadszedł pod koniec czerwca 1917 r. Jak podaje korespondent „Gebirgsbote w relacji z 29.06.1917 r., (…) po niedawnym usunięciu cynowych piszczałek z organów w naszym kościele parafialnym, w czwartek rano po pożegnalnym biciu dzwonów usunięto również dzwon centralny. Został on poświęcony Świętej Trójcy i odlany przez Antoniusa Schwaigera (Glatz) w 1797 roku. Jego waga wynosiła jedenaście Cetnarów ( 550 kg – przyp. aut.).”[4] Treść relacji wskazuje, że wcześniej usunięto w ramach wojennych rekwizycji inny dzwon (dzwony? – przyp. aut.). Informacja wydaje się dość nieprecyzyjna, co postaram się wykazać w dalszej części prezentacji.

N/z: fragment notatki prasowej z lokalnego wydawnictwa prasowego "Gebirgsbote" relacjonujący usunięcie dzwonów w ramach rekwizycji w czasie I wojny światowej.

Jak udało mi się ustalić na podstawie kolejnego źródła, ponowna rekwizycja dzwonów w Starym Waliszowie miała miejsce 9 lutego 1942 r. Objęła ona trzy dzwony;  duży dzwon z 1777 r., średni dzwon z 1921 r. i mały dzwon z 1524 r. Akt ten został uwieczniony na unikatowych zdjęciach. W lewym górnym narożniku – powiększenie dzwonu opuszczanego z dzwonnicy. Poniżej – grupa mieszkańców  ówczesnego Alt Waltersdorf  (obecnie - Starego Waliszowa ) żegnających ze smutkiem swoje dzwony.[5]

 Fot: Wspomnienia o Starym Waliszowie / Oprac. Georg Heinze; współpr. Katharina Klinke [i in]; z niem. tł. Jan Syposz.Bystrzyca Kłodzka-Kłodzko : Muzeum Filumenistyczne; Spółdz. Socjalna "Dorkas", 2018,

 O dzwonach z tutejszego kościoła traktuje też w swojej  pracy Marceli  Tureczek.  Wymienia on dwa dzwony zarekwirowane z Alt Waltersdorf. Pierwszy z nich to dzwon spiżowy, odlany przez Antona Schwaigera w Glatz w 1777 r. (a nie w 1797, jak podaje korespondent „Gebirgsbote „ co może sugerować, że w Starym Waliszowie były dwa dzwony Schweigera, z drugiej strony reporter pisze, że był to dzwon poświęcony Trójcy  Świętej– przyp. aut.). Waży on 714 kg.[6] Piszę „waży, a nie „ważył”, bo dzwon istnieje do dziś i służy wiernym do dziś, choć nie w Polsce,  ale o tym później.

Fot: M. Tureczek, Leihglocken Dzwony z obszaru Polski w granicach po 1945 r. przechowywane na terenie Niemiec, MK i DN, 2011,  s.  449

Dzwon ten ma wysokość 102 cm bez korony. Jego średnica dolna wynosi 108 cm. Wyposażony jest w sześcioramienną koronę  o wysokości 21 cm . Ramiona fazowane, a klucz wyłamany. Poniżej korony posadowionej na wzorze gwiazd y, na czapie (hełmie) –półwałek.[7]

N/z: korona dzwonu - opracowanie własne autora na podstawie fot: M. Tureczek, Leihglocken Dzwony z obszaru Polski w granicach po 1945 r. przechowywane na terenie Niemiec, MK i DN, 2011,  s.  449

Płaszcz oddzielony od hełmu półwałkiem, poniżej którego znajdujemy fryz roślinny, zamknięty od dołu kolejnym półwałkiem, pod którym widoczne jest perełkowanie, a jeszcze niżej fryz lambrekinowy.[8]

N/z: górna część płaszcza dzwonu - opracowanie własne autora na podstawie fot: M. Tureczek, Leihglocken Dzwony z obszaru Polski w granicach po 1945 r. przechowywane na terenie Niemiec, MK i DN, 2011,  s.  449

Na płaszczu, w środkowej jego części,  ludwisarz umieścił plakietę z przedstawieniem Trójcy Świętej ujętej w ozdobny kartusz. Poniżej umieścił inskrypcję w języku łacińskim, w brzmieniu: „EX LATRIA TRIVNIVS  DEI”, co w tłumaczeniu zaproponowany przez Pana Henryka Grzybowskiego rozumieć można: „ ADORACJA BOGA W TRÓJCY JEDYNEGO”. Inskrypcja zawiera w sobie chronogram (wyróżniony większą i dodatkowo przeze mnie, dla lepszej widoczności kolorową czcionką )[9].

N/z: plakieta na płaszczu dzwonu - opracowanie własne autora na podstawie fot: M. Tureczek, Leihglocken Dzwony z obszaru Polski w granicach po 1945 r. przechowywane na terenie Niemiec, MK i DN, 2011,  s.  449

W równomiernych odstępach ludwisarz umieścił na płaszczu dwie kolejne plakiety; Marię, jako królową Niebios z Dzieciątkiem między dwoma liściastymi pędami, oraz bł. Wawrzyńca z kosturem i palmą, a pod nimi inskrypcje w języku łacińskim, również zawierające w sobie chronogram: „EX HÜPERDVLIA  PVERPERAE VIRGINIS  oraz: „EX  DVLIA  BEATI  LAVRENTII”, które w tłumaczeniu Pana Henryka Grzybowskiego brzmią: „UWIELBIENIE NIEPOKALANEJ DZIEWICY, KU CZCI BŁOGOSŁAWIONEGO WAWRZYŃCA.”[10]

Wyróżnione litery z trzech inskrypcji dają w sumie 1777 jako rok odlania dzwonu, co potwierdza kolejna inskrypcja na wieńcu.

W dolnej części płaszcza, na styku z wieńcem widoczne trzy półwałki,  a na wieńcu kolejna inskrypcja, tym razem w języku niemieckim: „ANTON SCHWAIGER GEGOSSEN IN GLATZ 1777”, czyli:  „ANTON SCHWAIGER ODLAŁ W KŁODZKU W 1777 R.”[11]

Idąc tropem wskazanym przez M. Tureczka natrafiłem na stronę Wikipedii poświęconą  historii  kościoła Świętego Krzyża w Weilerwist – Vernich.  Jak wynika z zamieszczonej informacji, wśród trzech dzwonów na dzwonnicy kościoła od 1952 r. wisi  również dzwon wypożyczony z Górnego Śląska  (?), odlany w 1777 r.  Czyżby w redakcję notki wkradł się błąd powielony ze strony  kościoła i chodzi o dzwon omówiony wyżej, czyli ze Starego Waliszowa, odlany , jak podaje M. Tureczek w swojej pracy, w 1771 r. przez Schwaigera.[12] A może jednak nie…  Niestety, poza słowem pisanym, nie udało się mi dotrzeć do żadnego aktualnego zdjęcia, co znacznie ułatwiłoby rozwianie wszelkich wątpliwości.

N/z: kościół Świętego Krzyża w Weilerwist - Vernich w: https://de.wikipedia.org/wiki/Heilig-Kreuz-Kirche_(Gro%C3%9Fvernich)#Glocken, także: https://www.wikiwand.com/de/articles/Heilig-Kreuz-Kirche_(Gro%C3%9Fvernich)#Glocken

Jak podaje, nieżyjący już,  Georg Heinze, autor „Wspomnień ze Starego Waliszowa”,  dzwon ten został zainstalowany w nowym miejscu , czyli w dzwonnicy kościoła parafialnego w Vernich i poświęcony w 1952 r.[13]

N/z: dzwon ze Starego Waliszowa w kościele Świętego Krzyża w weilerwist - Vernich w: Wspomnienia o Starym Waliszowie / Oprac. Georg Heinze; współpr. Katharina Klinke [i in]; z niem. tł. Jan Syposz.Bystrzyca Kłodzka-Kłodzko : Muzeum Filumenistyczne; Spółdz. Socjalna "Dorkas", 2018, s. 32 

Dalsze poszukiwania doprowadziły mnie d o konstatacji, że być może to w pracę M. Tureczka wkradł się błąd co do daty odlania dzwonu, choć prawidłowość zapisu daty potwierdza ostatnia inskrypcja, ale jednocześnie rozwiały się moje wątpliwości, czy to ten dzwon. W katalogu dzwonów dekanatu Euskirchen znalazłem potwierdzenie, że dzwon z Starego Waliszowa  faktycznie znajduje się w Vernich. Poniżej prezentuję jego dane z wspomnianego katalogu:

N/z: specyfikacja dzwonu w: Die Glocken im Dekanat Euskirchen Mit umfangreicher Unterstützung bearbeitet von Gerhard Hoffs, w: https://thema.erzbistum-koeln.de/glockenbuch/glockenbuecher/21_dekanat_euskirchen.pdf, s. 168

Numer referencyjny - 9-7-33 C, Miejsce pochodzenia – Altwaltersdorf, Fundator dzwonu - Anton Schwaiger  Górny Śląsk (Powinno być Dolny Śląsk – przyp. aut.), Rok odlania – 1777, Metal – brąz, Średnica – 1083, Grubość pierścienia uderzeniowego - 78 (77) mm, Waga w przybliżeniu kg – 714 kg.[14]

Również w innych miejscach przywołanego katalogu znajdujemy informacje na potwierdzenie  tych danych. Tu - informacja o dzwonie według numeru w  Kreishandwerkerschaft:

A tu z kolei informacja, że rekwizycja miała miejsce w czasie II Wojny Światowej, co stoi w sprzeczności z przywołanym artykułem z „Gebirgsbote”, co oczywiście wymaga weryfikacji, zwłaszcza, że  Georg Heinze w przywołanym już opracowaniu również określa czas rekwizycji na 09.02.1942 r. I w końcu informacja o miejscu aktualnego usytuowania dzwonu:[15]

Drugi z zarekwirowanych dzwonów, ujętych w pracy M. Tureczka, którego karta katalogowa w Kreishandwerkerschaft nosi nr 9/7/35 C, to dzwon o którym pisze najprawdopodobniej reporter „Gebirgsbote”,  choć według mnie miesza dane z wcześniej opisanym dzwonem. To dzwon spiżowy, który również przetrwał obie wojny światowe, by dalej służyć wiernym.  Nie znamy daty jego odlania, ani nazwiska ludwisarza, który tego dokonał. Przypuszczalnie powstał w XV w. (Georg Heinze podaje też, że ten najmniejszy z dzwonów pochodził z 1524 r. – przyp. aut.) i waży 180 kg. Jego wysokość to 75 cm, a średnica dolna mierzy 52 cm. Inne ze źródeł podaje, że jego średnica przy hełmie wynosi 36 cm, a język ze staliwa wystaje 19 cm poza usta dzwonu.[16]

Fot: M. Tureczek, Leihglocken Dzwony z obszaru Polski w granicach po 1945 r. przechowywane na terenie Niemiec, MK i DN, 2011,  s.  449

Dzwon wyposażony jest w sześcioramienną koronę o wysokości 14 cm, z kluczem, który został utrącony.[17]

N/z: korona dzwonu - opracowanie własne autora na podstawie fot: M. Tureczek, Leihglocken Dzwony z obszaru Polski w granicach po 1945 r. przechowywane na terenie Niemiec, MK i DN, 2011,  s.  449

Płaszcz dzwonu oddzielony od czapy (hełmu) zdwojonym półwałkiem, poniżej których znajduje się inskrypcja, zamknięta od dołu  kolejnym zdwojonym półwałkiem, w której początnik i przerywniki stylizowane na lilie heraldyczne. Treść inskrypcji brzmi: „HILF – GOT – MARIA – BEROT – ALS – DAS – WIR – BEGONNEN – DAS  - EYN – GUT  - ENDE – NEM”, co tłumaczyć można jako „Boże, Mario, dopomóż skończyć dobrze, to co zaczęliśmy”.[18]

N/z: górna część płaszcza dzwonu - opracowanie własne autora na podstawie fot: M. Tureczek, Leihglocken Dzwony z obszaru Polski w granicach po 1945 r. przechowywane na terenie Niemiec, MK i DN, 2011,  s.  449

Trochę inny zapis inskrypcji  podaje w swoich „Wspomnieniach…) Georg Heinze. W odczycie inskrypcja brzmi: „jhs + hilft + gott + maria + berott + als + dass + wir + Bego (u/a) nnm + das + eyn + gu(o)tt + ende”.  Kampanolog Claus Peter  zinterpretowal inskrypcję następująco: „Jezus Chrystus. Pomóż Boże, Mario poradź (żeby) wszystko, co my zaczynamy, miało dobry koniec”  W dolnej części płaszcza na styku z wieńcem jeden półwałek.[19]

Jak wcześniej wspomniałem, dzwon do dziś służy wiernym.  W bliżej nieokreślonym czasie  (prawdopodobnie dzięki wsparciu prałata Monse w 1952 r. ) trafił na dzwonnicę kościoła Mariackiego w Kirchlengern, w diecezji Padeborn. Niestety, nie udało mi się dotrzeć do żadnych informacji pisanych, ani materiałów ikonograficznych rozwijających ten wątek. Ale tylko do czasu… Ciekawostką jest fakt, że pierwotnie miał tu trafić dzwon z Rückers (Szczytna), ale okazał się za ciężki dla konstrukcji dzwonnicy.[20]

N/z: kościół w Kirchlegern w: https://de.wikipedia.org/wiki/Liste_der_Kirchen_im_Erzbistum_Paderborn#/media/Datei:Kirchlengern_St._Marien.jpg

W pracy Georga Heinze znajdujemy jeszcze informację, że wśród czterech dzwonów sprzed rekwizycji z 9 lutego 1942 r., z których trzy zdemontowano, a których losy dwóch opisałem powyżej, trzeci – tzw. „średni dzwon”, który został podarowany kościołowi w Starym Waliszowie w 1921 r. przez hrabiego von Oppersdorf, został w wyniku rekwizycji zezłomowany.  Ten ostatni fakt  wskazuje, że po rekwizycji z 1917 r. dla Starego Waliszowa ufundowano w 1921 r. przynajmniej jeden nowy dzwon.[21]

N/z. przygotowanie dzwonów ze Starego Waliszowa do transportu, w : Georg Heinze, op. cit. s. 32

 Jaki jest stan obecny na dzwonnicy? Dopóki nie zostanie wykonana wizja lokalna, przypuszczać należy, że na dzwonnicy mogą wisieć dwa dzwony; wspominany przez Georga Heinze, tzw. „dzwon pogrzebowy, i jak wynika z materiału ikonograficznego dzwon zawieszony i poświęcony 19 marca 1958 r. Co to za dzwon, miałem nadzieję się dowiedzieć od miejscowych miłośników historii. I się nie pomyliłem.

N/z. Pamiątka z poświęcenia dzwonu w Starym Waliszowie dn. 19.03.1958 r. :  Dzięki uprzejmości Józefa Kołta - Alicja Stupak – archiwum prywatne.

W wyniku wizji lokalnej przeprowadzonej przez Agnieszkę Wideł  mam możliwość dodania  zdjęcia aktualnego stanu dwóch dzwonów na dzwonnicy kościoła w Starym Waliszowie:  ciekawego z kilku powodów,  spiżowego, tzw. „dzwonu pogrzebowego”, zwanego też „sygnaturką” z 1831 r., oraz dzwonu z 1958 r. odlanego  prawdopodobnie ze staliwa / żeliwa.

 Jednym z powodów, dla których uznałem dzwon z 1831 r. za ciekawy, jest fakt, że nie posiada on korony. Przytwierdzony jest do jarzma przy pomocy pojedynczego, stalowego śrubunku wkręconego wprost do jego czapy (hełmu)

 Tu widok od góry dzwonu demonstrujący jego mocowanie do drewnianego, solidnego i znajdującego się w dobrej kondycji, jarzma. Po prawej stronie jarzma widoczny fragment dźwigni wprawiającej jarzmo, a co za tym idzie, i dzwon w ruch. Oba końce jarzma,  dla wzmocnienia – okute stalową taśmą. Na hełmie – wyraźna kryza.

W powiększeniu tak prezentuje się hełm i mocowanie dzwonu do jarzma. Tu jeszcze lepiej widoczna kryza na hełmie od dołu domknięta półwałkiem.

W górnej części płaszcza, na styku z hełmem pas zdobień w kolejności od góry;  półwałek, ornament z motywów roślinnych, dwa półwałki, inskrypcja w dwóch wersach, gdzie wersy oddzielone półwałkiem, kolejny półwałek, pod którym podwieszony ornament stylizowany na liście akantu.

W powiększeniu zdobienia górnej części płaszcza prezentują się  tak, jak na poniższym zdjęciu.

Górny wers inskrypcji w języku niemieckim brzmi następująco: „AUF DAS  ZUTRAUEN  DES  HERRN  CARL  ROESNER  ADMINISTRATOR” czyli: „W  IMIENIU PANA  CARLA  ROESNERA  ADMINISTRATORA” , przy czym nie wiemy o jakiego administratora chodzi. W drugim wersie znajdujemy: „DURCH  DIE  ANSTALT  DES  KIRCHVATERS  ANTON  ULLRICH”, czyli  „PRZEZ  INSTYTUCJĘ  (W  IMIENIU  INSTYTUCJI ) KOŚCIELNY  ANTON  ULLRICH”

Próbowałem ustalić, km byli ludzie, których nazwiska uwiecznione zostały w inskrypcji na dzwonie. Jeżeli chodzi o „administratora”  Carla Roesnera, można przypuszczać, że chodzi o wybitnego architekta i znawcę sztuki sakralnej, wiedeńskiego profesora Akademii Sztuk Pięknych. Niestety, nie udało mi się znaleźć odpowiedzi na pytanie o jego ewentualne związki ze Starym Waliszowem, ale uważam, że są one możliwe. Jeśli zaś chodzi o kościelnego Antona Ullricha – w XVIII w. w Starym Waliszowie mieszkała liczna rodzina Ullrichów, przez pokolenia parająca się szewstwem.[22]

N/z: Carl Roesner w: http://www.grafschaft-glatz-genealogie.info/familien/html/framesFitzek11.htm,  także: http://www.grafschaft-glatz-genealogie.info/familien/html/framesFitzek11.htm

W środkowej części płaszcza znajdujemy plakietę z podobizną Marii Świętej w aureoli wokół głowy, z Dzieciątkiem z podobną aureolą (koroną) 

Po przeciwległej stronie płaszcza  znajdujemy z kolei postać św. Wawrzyńca z atrybutem jego męczeństwa, czyli rusztem. Przez wieki uważany był za jednego z największych  męczenników. 

 Wokół jego postaci narosło wiele legend, głównie dotyczących jego męczeńskiej śmierci i wiary w Chrystusa. W 258 roku, jak podaje legenda, został skazany na przypalanie na ruszcie za ukrycie skarbów kościoła. Jak wspomina Jakub de Voragine w swojej Złotej legendzie, św. Wawrzyniec podczas przypalania – w wyniku którego zmarł – modlił się o nawrócenie Rzymu.[23]

N/z: jedno z przedstawień św. Wawrzyńca w: https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%9Awi%C4%99ty_Wawrzyniec_%28obraz_Francisco_de_Zurbar%C3%A1na%29

Na dole płaszcza umieszczono kolejną inskrypcję poświęconą ludwisarzowi o treści: „GOSZ  MICH  ALS  PROBESTUICK  DER  UHRMACHER  PABEL  IN  ALTWILMSDORF I.I. 1831”  czyli:  „ODLAŁ MNIE JAKO EGZEMPLARZ TESTOWY (próbny) ZEGARMISTRZ PABEL W ALTWILMSDORF (czyli  - przyp. aut.) W ROKU  1831”. Ciekawostką jest fakt, że odlanie dzwonu powierzono nie profesjonalnej odlewni,  a zegarmistrzowi. Niestety, próby uzyskania informacji o tym zegarmistrzu nie przyniosły efektu.  Ciekawe jest też, dlaczego, odlewnik zapisał tak, a nie inaczej słowa; goss – jako gosz, i probestuck – jako Probestuick?

W czasie penetracji zakamarków dzwonnicy udało się natrafić na pozostałości po dzwonach, których już nie ma. Pod ścianą, wsunięte za część więźby  leżało stare jarzmo, a o ścianę oparte serce  dzwonu.

 W innym zakątku, oparte o ścianę spoczywa, jak sierota, kolejne serce, które pewnie już nigdy nie wydobędzie dźwięków ze swojego matczynego dzwonu. To i poprzednio prezentowane serce pochodzą najprawdopodobniej od dzwonów, o których pisze Marceli Tureczek. 

Na dzwonnicy aktualnie wisi jeszcze jeden dzwon odlany  prawdopodobnie ze staliwa / żeliwa. Jak, na podstawie relacji swojego dziadka, który brał udział w staraniach o zakup dzwonu, podaje jeden z mieszkańców Starego Waliszowa – Józef Kołt,  został on prawdopodobnie odlany w jednym z oddziałów odlewni Felczyńskich w Przemyślu. Na chwilę obecną, niestety, nie wiemy który.

Jak podają autorzy pamiątkowego albumu o historii Starego Waliszowa, poświęcenia dzwonu w dniu 16 marca 1958 r. dokonał  biskup Bolesław Kominek w asyście proboszcza miejscowej parafii – ks. Józefa Mroza i księży dekanatu oraz przy licznej obecności mieszkańców Starego Waliszowa.[24]

 N/z: uroczystość poświęcenia dzwonu w 1958 r. Stary Waliszów Rok 1945 – 2015 – Ocalić od zapomnienia,  oprac. i wybór ilustr. Marcin Szkwarek, Maria Kruk,  Stary Waliszów  2015

Zanim dzwon zawisł na wieży wielu mieszkańców Starego Waliszowa pozowało na jego tle do pamiątkowego zdjęcia.  Nie podaję personaliów tych osób, bo choć dla mieszkańców to często sentymentalne wspomnienia związane z rozpoznaniem bliskich,  ale mnie obowiązują przepisy RODO.[25]

N/z: pamiątkowe zdjęcie z okazji uroczystości poświęcenia dzwonu w 1958 r. Stary Waliszów Rok 1945 – 2015 – Ocalić od zapomnienia,  oprac. i wybór ilustr. Marcin Szkwarek, Maria Kruk,  Stary Waliszów  2015

Na odlanie tego dzwonu złożyła się cała parafia. Po wielu tygodniach starań przyszedł dzień radości, który swoim donośnym dźwiękiem obwieścił nowy dzwon .[26]

N/z: pamiątkowe zdjęcie z okazji uroczystości poświęcenia dzwonu w 1958 r. Stary Waliszów Rok 1945 – 2015 – Ocalić od zapomnienia,  oprac. i wybór ilustr. Marcin Szkwarek, Maria Kruk,  Stary Waliszów  2015

Dzwon jest bardzo ubogi, jeśli chodzi o szatę i inskrypcje. Na środku płaszcza widnieje tylko  króciutka inskrypcja wykonana bardzo dużą czcionką „A 1958 D”

Przymocowany jest do stalowego  jarzma za pomocą czterech stalowych śrubunków w kształcie litery „U”. U dołu zdjęcia widoczne mocowanie dźwigni poruszającej  dzwon, do której z kolei przymocowana jest lina, za pomocą której dzwonnik wprawia dzwon w ruch.  Śruba na środku jarzma mocuje klucz korony.

Na zdjęciu poniżej widoczne mocowanie dzwonu z innej perspektywy a także sześcioramienna korona z kluczem. Pałąki (ramiona )korony ozdobione od czoła czterema wypukłymi nitami.

Widok na hełm dzwonu, jego koronę i mocowania do jarzma z innej perspektywy. Po prawej stronie widoczne mocowanie jarzma w kołysce za pomocą łożyska.

Na płaszczu dzwonu, jak wspomniałem,  poza inskrypcją brak wyraźnych zdobień, poza zamkniętym półwałkami od góry i od dołu gładkim pasem.

Widok ogólny dzwonu, z dźwignią i przymocowaną do niej liną wprawiającą go w ruch. Na wewnętrznej płaszczyźnie podwójnego dwuteownika , w miejscu mocowania dzwonu uwagę zwraca biała tabliczka zapisana czarną czcionką. Ze względu na utrudniony dostęp do dzwonu z tej strony odczytanie treści tabliczki stwarza pewne problemy, zwłaszcza, że część napisu przysłaniają mocowania dzwonu.

Jednak to co możliwe do odczytu oddaje sens napisu: „Dzwon ten odlany został na Chwałę Bożą staraniem Zespołu Amatorskiego (z Jasełek ?), (…..) i księdza proboszcza  (Józefa Mroza – jak twierdzi Józef Kołt, w tym czasie był tutejszym proboszczem – przyp. aut. ) w Starym Waliszowie.”

 Wnętrze dzwonu, ze względu na tworzywo, z którego został odlany, zresztą tak jak i powierzchnia zewnętrzna płaszcza, nosi wyraźne ślady korozji. Nie widać jednak śladów nadmiernego mechanicznego zużycia wewnętrznej powierzchni ust w wyniku uderzeń bijaka (serca)

Czy udało się w pełni wyczerpać temat historii i teraźniejszości dzwonów Starego Waliszowa?  Na pewno nie. Dlatego liczę na odzew mieszkańców, lokalnych eksploratorów historii i sympatyków mojej pracy w celu napisania dalszego ciągu.

 N/z/ Panorama Starego Waliszowa z kościołem p. w. św. Warzyńca. Źródło:  dagsu°,w: https://polska-org.pl/731117,foto.html?idEntity=516492